Igland, Torborg og Hestsveen, Amund: Flukten (Gyldendal 2014)

Dette blir del x av «Mai Lene prøver å lese dystopiar», som er ein lite oppfølgt serie på bloggen. Det spørs om den kanske ikkje blir meir oppfølgt i framida, for eg merkar jo at dystopiar, det er jo faktisk BRA! No skal eg ikkje vere generaliserande, men eg likte jo godt The Hunger Games, og eg trur eg vil like Divergent når eg berre får byrja på den serien òg. Enn så lenge har eg byrja på ein norsk trilogi kor første boka kom ut dette året. Det er den første boka i den såkalla Beta-serien om Kodak, Livni og Jor som lever i Skandia, eit Skandinavia 60 år fram i tid.

Eg kjente litt på skuldkjensla då eg gjekk ombord i eit fly til Paris med denne boka i sekken, for datoen for innlevering lyser raudt på biblioteket sine heimesider. Den skulle vore levert, eg veit det, men no er eg jo ferdig. Og eg kunne ikkje avbryte. Det første eg må gjere er å gå til biblioteket med denne og x antal andre bøker som er lesne og ulesne. Uansett, eg kunne ikkje avslutte boka. Eg var nesten halvvegs og heilt oppslukt av Kodaks, Livnis og Jors univers, og eg kunne ikkje la boka ligge heime. Eg måtte vite korleis det gjekk.

Flukten er faktisk genial. Forfattarane tek oss med inn i eit univers kor delar er ugjennkjenneleg og delar er gjenkjenneleg. Det demokratiske norden me kjenner no er borte, og det er Første frie leder som styrer over Skandia. Skandia er delt i Østregionen, Vestregionen, Sørregionen, Midtregionen, Nordområda og KEF Reykjavik. Hovudstaden er CPH Kastrup. Innanfor regionane er dei òg delt opp i stasjonar. Stasjonen kor Kodak, Livni og Jor bur blir kallar stasjon 21. Det er dette som er ugjennkjenneleg. Eit diktatur, eit Norden som ikkje er byggja på demokratiske verdiar. Det me likevel kjenner igjen er det frå den «uskandiske» tida, òg kalla Mørketida. Og me kjenner ikkje namna på flyplassane. Eit døme er CPH Kastrup, og ein høyrer òg om OSL Gardermoen. Det er dette som gjer boka bra, at ein kjenner igjen det som er no. Forfattarane skapar ei røynd me ikkje kjenner til, men får oss til å vise at ein ikkje må ta demokratiet for gitt. Dei gir oss eit anna blikk på Norden.

Det er utruleg vanskeleg å skrive om kva romanen eigentleg handlar om, kva det er som står på spel, men eg prøver. Det er tretti ungdommar som kjemper om å bli utvalt til å vere med i millitærpolitiet og bli priviligerte. Ti skal veljast ut og resten skal til Nordområda for å arbeide. Det er i alle fal det dei seier. For alt er ikkje like sant, og om du stiller spørsmål, er «uskandisk» eller gjer noko som kan bryte ei norm eller ei lov, får du straff. Straffa kan komme i minuspoeng, men òg i elektrosjokk om du har vore skikkeleg stygg.

Jo, dette blir nok eit kort innlegg, rett og slett fordi lange skryteinnlegg har lett for å bli flåsete og gjenta seg sjølv. Men eg kan jo gå litt innpå samfunnskritikk, for nokre har sagt at denne boka har eit mykje større potensial til å bli samfunnskritisk. Dette er kanskje litt subjektivt, men eg vil gjerne grunngi kvifor eg meiner at boka er samfunnskritisk, eller i alle fall kan få ein til å reflektere litt. Ungdommane i Flukten lever i det ein vil kalle eit totalitært diktatur. Alt er kontrolert, det er ikkje lov å stille spørsmål og leiaren er eineherskar. Det fekk meg til å tenke litt på Nord-Korea og leiaren der. Ingen får lov til å kritisere, ingen får lov til å ytre eit negativt ord om Første frie leder, og ho blir nærast sett på som ein gud. Ein ser på det som surrealistisk når ein høyrer reportasjar frå Nord-Korea om alt som Kim Jong-Un har gjort i miskunn til befolkninga. Han og dei underorna konstruerer informasjon og fakta som ikkje stemmer. Eg veit ikkje om nokon har høyrt det, men Kim Jong-Il, faren til den andre Kim-en, døydde då han arbeidde. Han arbeidde så hard for landet sitt at han døydde. (Eller ikkje). Me høyrer på det måpande og tenkjer «Uff og huff, for eit regime». Det er slik Skandia er, og det er jo ein stor kontrast til vårt trygge og stabile samfunn. Flukten viser kor farleg det er å ta noko for gitt, som til dømes Noreg og demokrati. Det kritiserer ikkje demoraktiet eller samfunnet i dag, men kanskje heller det me tenkjer i dag. Me klagar og klagar og klagar, men har det eigentleg utruleg bra. Kanskje Igland og Hestsveen vi få oss til å sjå kor godt samfunnet faktisk er?

Eg har ikkje mykje negativt å seie om boka. Kanskje språket kunne ha vore litt betre enkelte stader. Det var til tider dårleg og overforklarande, men du og du for ein spennande start på ein serie. Eg håpar fleire vil ta opp boka og lese!

Lindell, Unni: Brudekisten (Aschehoug 2014)

Eg sit på kjøkkenet, tenkjer eg bør bli ferdig med dette innlegget om Brudekisten. I tillegg drikk eg kakao, mest fordi mor laga det, men òg fordi eg føler meg fortent til det etter å ha pløya meg gjennom ein haug med lekser. Erstatningsrett i Rettslære 2, tida etter den kalde krigen i USA i samfunnsfagleg engelsk, Buddhismen i religion, sju oppgåver om den industrielle revolusjonen i historie og nokre sider om styringsorgan i Noreg i Politikk og menneskrettar. Eg er stolt over meg sjølv, og no skal eg prøve å gjere den stolte kjensla endå tydelegare ved å skrive dette lenge planlagte innlegget. (Det vart skrive i går, då eg trudde eg var meir effektiv i bloggskrivinga mi enn eg var). I dag har eg prøvd å skrive ein korttekst om det naturalistiske i kapittel XV i Sjur Gabriel av Amalie Skram.

Då eg var på Bokfestivalen i Oslo denne helga, høyrte eg så vidt avslutninga av eit arrangement om krim kor blant anna Unni Lindell var ein av gjestene. Eg vart litt overraska over det ho sa, fordi ho snakka sjølvsagt om Brudekisten, men ho sa ein del ting eg ikkje har tenkt på. Dette er diverre ikkje i positiv forstand, men heller i negativ. Ho sa at Brudekisten var ein roman om barn av psykiatriske pasientar. Ho har rett på ein måte. Aud Johnsen og Jan, Maike og Piet Hagg er alle barn av psykiatriske pasientar på Gaustad. Fedrene John Johnsen og Werner Hagg har begge slitt på sin måte, og spesielt Werner Hagg går det rykter om. Eg har ingen intensjon om å seie at det ikkje er fælt at barn har foreldre som slit psykisk, og det trur eg heller ikkje Lindell har. Det ho manglar er å vise det. Ho sa òg under intervjuet at «alle kriminalforfattere skrive samfunnskritisk». Feil! Kriminalforfattarar prøver å skrive samfunnskritisk. Dei prøver så hardt, men gong på gong på gong blir bodskapen gøymt bak uviktige mysterie. Slik er det òg med boka om Maike Hagg som døydde i 1988. Om Werner Hagg og John Johnsen som igjen er ute i samfunnet. Om Jon som stellar lik og Piet som ingen veit kor er. Om Aud Johnsen og Emmy Hammer, dottera til psykiateren, som var veninner, men no er framande ovanfor kvarandre. Sjølvsagt er romanen òg om dei tilsette på Gaustad. Berit Adamsen, Norma Winther og Ole Porat.

Unni Lindell kan vel neppe kallast ein urutinert kriminalforfattar etter å ha gitt ut ti bøker om Cato Isaksen og Marian Dahle, i tillegg til fleire romanar, noveller og dikt. Men, og eg meiner det er et nokså stort men her, rutinert og flink er ikkje det same. Dette blir ein klagesong om manglande djupe tema, manglande refleksjon og generelt at kriminalromanar ikkje når andre opp til knea ein gong.

«Kvifor les du kriminalromanar då?» tenkjer du kanskje. Åh, eg har spurt meg sjølv så utruleg mange gonger! «Mai Lene, kvifor les du desse inkjesigande romanane om drapsmenn, valdtektsmenn og det som verre er?» Eg skulle så gjerne likt og visst sjølv. men når det er sagt er eg svært lite begeistra for dei fleste kriminalromanar, fordi eg som oftast plar å leite etter dei som kan reflektere over litt meir enn øydelagte kaffimaskinar og regnvêr. Brudekisten havnar dessverre ikkje i den kategorien eg liker. Den havnar i «Å-nei-kaffimaskinen-er-øydelagt-og-det-er-ein-drapsmann-der-ute-kategorien». Ein kategori eg ikkje har spesielt sansen for om de skjønar kva eg meiner.

Cato Isaksen, vår kjære etterforskar som går igjen i kriminalromanane hennar er ein litt tverr, mutt og rar type. Eg las både Honningfellen og Brudekisten, og dei som er over gjennomsnittet interessert i romanane veit at Honningfellen er nokre bøker før. Det er den boka kor kollegaen Marian Dahle dukkar opp og gjer livet surt for Cato Isaksen. Lindell skapar eit falskt polarisert forhold som blir prøvd på mange måtar gjennom ei etterforskingssak, og eg synes grunnlaget ho har laga for at Isaksen skal hate Dahle så intenst er syltynt. Det er så barnsleg at det er ikkje truverdig. Ein ting er å la hovudpersonen ha flerie sider enn dei positive, men når dei negative blir så til dei grader overdrivne er det i alle fall ikkje bra. Men det var ikkje Honningfellen eg skulle skrive om. Eg skulle skrive om Marian Dahle og Cato Isaksen, og det forholdet har blitt litt betre nokre romanar seinare. Desse to skal altså løyse nok ei krimgåte. Det er litt forfriskande at det ikkje er noko radarpar som saman går inn for å løyse gåta. Det er noko forfriskande over at dei kranglar litt, at det er litt usemje.

(frå no av kan det førekomme spoilarar)

Likevel, eg vil snakke litt om dei andre karakterane òg. Eg veit at det er vanskeleg å dra ein roman ned i søla berre på grunn av at den er lite djup eller ikkje som andre, men det er så mange andre moment. Unni Lindell går i same fella som mange andre. Eg synes ikkje det er noko rart lenger med ein eksperimenterande psykiatar, ein mistenkeleg medarbeidar og ein uærleg, og i tillegg lesbisk, prest. Lobotomering er det første stikkordet som får meg til å reagere og tenkje: «Dette her lovar ikkje godt». No lovar vel eigentleg aldri ordet lobotomering noko godt. Likevel, når det blir lagt så tydeleg trykk på at lobotomeringsbrakkene vart ikkje brukt lenger frå eit gitt årstal, forstår du at det ikkje er sant. Det er for det første overtydeleg, og for det andre forstår ein, når det er ein psykiatar med, at han med stort sannsyn dreiv ulovleg verksemd som lobotomering etter han skulle. Dei plar ofte det, psykitarar i kriminalromanar, og særleg når det blir lagt trykk på at dei er konservative.

Ole Porat er òg ein slik person. Familievennar, folk under opplæring som støttar psykiatarar, generelt einslege menn som har kontakt med ein vaksen familiefar eller psykiatar, plar å vere farlege. Eg seier ikkje at Porat er drapsmann, men det plar alltid å vere noko ekstra med desse. Uhyggjelege motiv og ein god del mystikk. Ole Porat skiljer seg ikkje ut frå mengda av desse karakterane. Han er heller prikklik og ein forstår rolla. Ikkje drapsmann, men skummel person som støttar psykiatar Hammer i litt tvilsamme prosjekt. Til dømes lobotomering.

Så kjem eg til punktet om uærlege prestar. Er ikkje dette oppbrukt? Er ikkje dette klassisk? Eg lurer på kva det er som gjer at prestar alltid kjem dårleg ut av slike historier. Har forfattarar ein trang til å vise at prestar ikkje er perfekte menneske og difor tileignar dei grusamme og ikkje så reint lite tvilsamme eigenskapar? Meiner dei at samfunnet har eit usunt bilete av prestar? Norma Winther verker snill og utan skumle hensikter, og plutseleg er ho uærleg, veit meir enn ho vil ut med, lesbisk (eg ser for meg at kriminalforfattarar sit sånn: «hohoho, no kritiserer me kyrkja litt og lagar ein lesbisk prest…) Eg taklar det ikkje heilt dette med prestane. Eg taklar jo generelt ikkje klisjéaktige og stereotypiske karakterar så veldig ofte, så ein del av dette seier seg vel sjølve kanskje. Det eg vil fram til med desse tre avsnitta om karakterane er at Lindell ikkje er ein nytenkjande forfattar. Ho køyrer seg fast i same sporte som mange andre. Tenk kor utruleg originalt det hadde vore med ein ærleg, snill prest i ein kriminalroman! Eventuelt ein psykiatar som hadde omsyn for pasientane og ikkje var konservativ eller dreiv tvilsam verksemd. Tenk!

Noko ho uansett skal ha er at språket er effektivt. Det er god flyt i det, og det dveler ikkje ved uviktige eller urelevante episodar eller scenar. Ho bruker ikkje overdrivent mange sider på forteljinga ho vil ha fram. Ho bruker litt for mange, men det har ikkje med språket å gjere. Eit «effektivt» språk gir litt fart til forteljinga og utelet det som ikkje er nødvendig. Den balansegangen mellom at lesaren får med seg kva som skjer, men likevel ikkje må lese tre sider om eit dørhandtak som er stølt (litt sett på spissen) betrar forteljinga markant. Det gjer at ein kan komme seg gjennom romanen trass i alt eg har å seie på karakterar, klsjéar og stereotypiar. Det må eg òg seie: Språket er ikkje i verdsklasse. Det er ok. Det er greit. Det er effektivt og løftar ein elles dårleg roman. Det er det eg skal fram til.

Unni Lindell har nokre sider ho kunne ha utelete. Den ekstra forteljarstemma i kursiv er ei kjelde til frustrasjon. Eg forstår eigentleg ikkje heilt kvifor den er der. Er det obligatorisk å ha ei ukjend stemme i kursiv i norske kriminalromanar. Det kan vere slik, og Lindell har i alle fall tolka det slik. Eg kan ikkje finne ein annan grunn til denne forteljarstemma. Det er der dei litt for mange sidene kjem inn. Litt. Det er kanskje snakk om fem sider til saman kor denne forteljarstemma er med. Eg trur det med fordel kunne ha blitt sløyfa og om ikkje anna hadde det ikkje gjort romanen verre.

Dei minna eg hadde om Lindells forfattarskap før eg las to bøker Cato Isaksen er Anna+Didrik=Baby. Eg trur fleire har høyrt om den ungdomsromanen, og den stillar ein del viktige spørsmål, som til dømes om den seksuelle lågalderen og utnytting, å bli gravid i ung alder og kor vanskeleg presset utanfrå kan vere. Grunnen til at eg dreg fram denne ungdomsromanen er at eg likte den, og Lindell har vist at ho kan skrive. Det er kanskje difor eg blir så skuffa når ho så ikkje greier å vise at ho kan eg skrive. Eg veit at Lindell er eit stort namn innanfor kriminalromanar, men kanskje ho bør vurdere å skrive meir av andre romanar. Eg seier ikkje at ho skal gi opp krim-karrieren, men enten burde ho dra dette djupe og reflekterande frå Anna+Didrik=Baby vere med inn i romanane om Cato Isaksen (kanskje sette mysteriet endå meir i skuggen eller frå fram enkeltpersonane betre) eller så burde ho skrive fleire romanar som den om Anna.

Eit av problema for fleire kriminalforfattarar som skriv lengre seriar trur eg er at dei gjer det same om igjen. Dei finn ei suksessoppskrift, og når dei har funne henne følgjer dei den til punkt og prikke eterpå. Dei er redde for å eksperimentere. Dei bør vere litt meir tøffe og overraske lesarane og kritikarane endå meir enn dei gjer. Somme gonger når ein lagar mat bør ein kanskje utvikle ein matrett litt meir. Tilsetje litt ekstra krydder eller bytte ut ein saus eller bytte ut noko tilbehøyr. Slik er det òg med romanar. Lindell har med stort sannsyn gått i den fella kor ho følgjer same oppskrift og er redd for å gjere dei nødvendige endringane for at «matretten» skal bli meir spennande. Her er mi utfordring til deg Lindell: Ver tøff og overrask oss, for eg veit du kan!

Eg trur eg sett eit punktum no. Om du vil ha ei meir blanda bokmelding kan du lese Sindre Hovednakks. Me er einige i at ho har forbetreingspotensiale, sjølv om han har trilla ein firar. Rita på ritaleser.com har skrive ei dobbelt så positiv bokmelding som meg. Les dei om du vart lei deg av mitt innlegg og får lyst til å sende meg ei lang grunngjeving om kvifor Brudekisten er bra pluss alle bøkene om Cato Isaksen, berre for at eg skal sjå noko genialt som endå ikkje har gått opp for meg.

Yndestad, Monika N: Gapestokk (Vigmostad og Bjørke 2014)

Fyllekøyring er eit av dagens store samfunnsproblem. Ein trur at det køyrer mellom 10.000 og 15.000 på norske vegar kvar dag i ruspåverka tilstand, og har føraren ein alkoholkonsentrasjon på meir enn 0.5 promille aukar risikoen for å bli drepen 900 gonger. Difor er det høgst aktuelt og i tillegg bra at ein forfattar som Yndestad, som det har vore retta store forventningar mot, tek opp temaet i den nye boka si, Gapestokk. Yndestad slo igjennom i 2012 med Jentene fra balletten, og no i 2014 kom den andre boka hennar om journalisten Alice Bratt ut.

I 1985 døyr Alices veninner under ein klassetur. Dødsårsaka er ei bussulukke. Bussulukka er forårsaka av ein traktorførar i promillerus. Alice overlevde, og 25 år etterpå skriv ho reportasjen som skal ta ei oppgjer med promillekøyring, ikkje berre i BA (Bergensavisen), men òg med seg sjølv og promillekøyraren. Etter reportasjen vinn ho og fotografen hennar Gullparaplyen for årets beste reportasje. Trygg Trafikk bruker bilete av henne og dei døde veninnene i ein kampanje. Bratt blir ansiktet ein bruker for å vise tragediane som kan følgje med fyllekøyring.

Så skjer det utenkjelege…

Bratt blir funnen i promillerus i sin eigen bil. Ho er så langt borte at dei vurderer om ho må på legevakta, og ho klarer ikkje å blåse. «Du av alle!» er avisoverskrifta i BA dagen etterpå. Ja, ho av alle. Protagonisten i romanen som skal vere den store helten for lesaren. Eg trur eigentleg ikkje eg treng å seie at denne rusen ikkje var sjølvskulda. Ein kvar lesar forstår, når dei les bakpå boka og høyrer plottet, og særleg sidan det er ein kriminalroman, at ein eller annan person har plassert protagonisten der. Karakterane i boka gjer det ikkje, noko som ikkje er merkeleg. Dei veit jo ikkje at dei er ein del av ei kriminell setting. Her kjem skilnaden på «sikta for» og «mistenkt for» godt fram. Alle oppfører seg som om Bratt er sikta for promillekøyring. Tenk at ho av alle gjorde det. Kjente dei henne ikkje? I tillegg såg dei nok på det som usannsynleg at nokon skulle plassere henne der. Det trur eg dei fleste ville gjort. Eg òg, som lesar av boka tenkte: Kvifor bry seg med noko slikt? Skal ein ta nokon av dage, kvifor ikkje berre gjere det litt enklare?» Men det er litteratur, det er ikkje den verkelege verda, og i litteraturverda er det fult av forskrudde og sprø gjerningspersonar som tenkjer: «Kvifor gjere det enkelt når du kan gjere det vanskeleg?»

Alle har skrytt over at denne boka var sååååå mykje betre enn Jentene fra balletten. Gapestokk skulle verkeleg vise at Yndestad hadde teke eit nytt stort steg inn i kriminallitterature. Det har ho òg. Denne er endå meir krimaktig, og det var kanskje det som svekka boka litt. Inn i kriminallitteraturen saman med alle andre som skriv om sjuke gjerningspersonar. Originaliteten er borte! Det eg elska med førre roman var nettopp det at det var krim, men ikkje vanleg krim. Eg hadde aldri lese noko liknande! Denne boka er lik fleire andre eg har lese, og særleg minna den meg på Ulykkesfuglen av Camilla Läckberg. Ulykkesfuglen er nok endå meir krimaktig enn denne, men den òg handlar om personar som set seg bak rattet rusa og køyrer, utan at dei er skuld i det sjølv. Eg hadde håpa at Yndestad skulle ta eit langt steg inn i kriminallitterature og endå eit lite steg bort frå dei vanlege krimhistoriane og kome med noko originalt. I staden tek ho eit steg inn i rekka av forfattarar med «vanlege» plott.

Likevel er det ein stad ho scorer høgt, og det er språket. Ikkje berre skildrar ho bra og fører handlinga fram på ein god og truverdig måte, men ho er veldig medviten. Eg skreiv om det sist gong òg, men ho har den typiske -en-endinga me finn i Bergens-området. Jenten. Ho viser kor ho kjem i frå og kor handlinga finn stad gjennom språket, sjølv om ho skriv prikkfritt bokmål. Eg er imponert! Til vanleg kan eg vere nøgd, men kanskje litt avmålt, og av og til slaktar eg språket fullstendig. I ein roman eg las no nettopp, som eg ikkje har meldt endå, var ordet «stabilere» brukt. «Døren var stabilere enn de trodde.» Jo, då, der var den språkopplevinga i ein elles god roman øydelagt. Ein skriv rett og slett berre ikkje «stabilere»! Uansett, det er ikkje hovudpoenget i Gapestokk, og bortsett frå eitt lite ord kor bokstavane var stokka om kunne språkperfeksjonisten bak dette innlegget ikkje finne nokon feil.

Alt i alt ei heilt grei bok, men eg har lese betre.

 

Aarskjold, Solveig: Lesebok for jenter, frå Homer til the Hunger Games (Det Norske Samlaget 2014)

Å du, no gjekk det plutseleg unna her på bloggen. To innlegg på to dagar. Det er uvanleg, men når eg er i blogghumør er det berre å utnytte det!

Boka eg har lese no er ei faktabok kor halvparten er veldig bra. Det høyres ikkje positivt ut for den andre halvparten, men det er det. Den òg var bra, men det er forteljingar, utdrag og noveller som er gjengjevne av Solveig Aarskjold. Den halvparten som er veldig bra, som eg snakka om, er kommentarane ho har skrive til dei ulike historiene. Det er det som er hennar verk

Eg greier ikkje å forklare innhaldet i boka like godt som Det Norske Samlaget, og vel difor å ta med litt av teksten frå baksida av boka:

Målet med Lesebok for jenter er at ungdom og foreldre, elevar og lærarar, skal bli kjende med litteratur der jenter og kvinner jaktar på lukka på lik linje med gutar og menn. Dei leiter etter kjærleik, dei søkjer mot det ukjende, eller mot trygge stillingar i sitt eige samfunn. Somme av dei flyt ovanpå, andre møter utfordringar som krev alt dei har av kraft og vågemot, og endå litt til.

I prosjektet med å få sterke kvinner fram har Aarskjold både teke med personar som verkeleg har levd og kvinner frå fleire kjente romanar. Mange kjenner nok igjen namn som Suzanne Collins, Sigrid Undset og Homer. Dette var nok dei mest kjente namna for meg, før eg starta å lese. Etter eg opna boka har eg òg fått kjennskap til dronning Kristina av Sverige, Perpetua og Anna Komnena. Fleire av historiene er av og med kvinner. Eit fleirtal av forfattarane som er plukka ut er kvinnelege, og det òg fører til å gjere ein meir kjent med kvinnelege forfattarar og ikkje berre kvinnelege karakterar og personar opp igjennom historia.

Aareskjold har vore smart i måten ho har bygga opp romanen på. Det er i kronologisk rekkjefylgje frå romanen som vart gjeven ut først til romanen som vart gjeven ut sist. I tillegg knyttar ho det opp mot fleire historiske periodar, til dømes historia om Perpetua som ho har knytt opp mot romartida.

«Mange jenter skriv dagbok. Det samme gjorde den kristne Perpetua som levde i Kartago, i det noverande Tunisia om lag to hundre år etter vår tidsrekning. Ho har òg det felles med mange jenter i vår tid, til dømes den pakistanske menneskerettsforskjeparen Malala, at ho var i livsfare fordi ho ville ha eit fullverdig liv. På den tida var det dødsstraff for å vere kristen, og i dagboka si fortel Perpetua om kvifor ho ikkje kunne gje opp det ho trudde på: Ho kunne like godt gje opp å vera seg sjølv. Heile Nord-Afrika låg på den tida under Romarriket saman med store delar av Midtausten og Europa.»

Side 29

Ved å knytte det opp mot Romarriket og historia på denne måten, lærer ein ikkje berre om Perpetua og hennar kamp for å verne ein viktig del av identiteten sin, men òg om korleis forholda for kristne var i Romarriket. Som de sikkert òg såg her, knyttar ho historia til Perpetua opp mot kjente historier frå vår tid. Det same gjer ho med dronning Kristna av Sverige når ho knyttar henne opp mot Pippi Langstrømpe, som dei fleste av oss kjenner til. Ein annan genistrek i oppbygginga er å setje små overskrifter over kvart kapittel. Historia om Navsikaa (Odysseen, Homer) har fått Handlekraft, og Anna Komnenas Alexiaden har fått overskrifta Lojalitet. Ved å lese desse overskriftene kan ein lettare hugse kva det handla om. Eg merka etter kvart, då eg måtte byrje å sortere kven som høyrte til kor, at overskriftene var eit viktig hjelpemiddel.

Før kvart utdrag er det ein kommentar og ei lita veiledning av Aarskjold som fortel litt om historia me skal lese, litt om handlinga rundt og knyttar det opp mot historia, slik som de ser ovanfor. Utan desse kommentarane hadde det vore vanskeleg å lese utdraga. Det er ein styrke å vite kva kontekst ein skal setje historia inn i.

Det er vanskeleg å lage den store bokmeldinga om Lesebok for jenter, fordi det er ikkje ein vanleg roman, men heller ein presentasjon av både gløymte, lite framtredande, men samstundes viktige personar og karakterar i historia vår. Eg vart presentert for mykje nytt som eg gjerne vil lese meir om seinare, og fleire av forfattarane gav meg meirsmak.

Boka er lærerik, godt strukturert og på alle måtar opplysande. Eg håpar fleire enn meg vil ha glede av henne!

 

Boka er eit leseeksemplar frå Det Norske Samlaget.

Hanssen, Eystein: Giftstrøm (Vigmostad og Bjørke 2011)

Av frykt for at nokon skal komme til å slå meg helselaus, vil eg byrje med å seie at det kjem til å vere spoilarar i innlegget. Obs, obs! Eg veit nokre hatar spoilarar, men av og til trenger ei grundig, lang og kanskje reflektert bokmelding ein spoilar eller ti, så hald dykk fast. Uansett, de kan lese dei første avsnitta, så skal eg seie frå når spoilarane kjem. Då seier vi det slik! Me kan ha ein stilletiande avtale om at eg seier frå når me kjem så langt at det byrjar å bli farleg for alle krimelskarar, som ikkje har opna boka, å lese vidare.

Eystein Hanssens andre bok er akkurat som den første, fullstappa med spenning, og kanskje til og med litt for mykje. Det er ikkje det at eg er ei pyse. Eg kan lese kva bok det skal vere seint på kvelden og legge meg til for å sove rett etterpå utan å dvele ved dei grufulle detaljane. Om det er ein bra eller dårleg eigenskap veit eg ikkje, men eg vel å tru det er bra å ikkje få mareritt av bøker.

Giftstrøm har hausta gode bokmeldingar i aust og vest, og dei fleste synes boka er heilt mega-super-duper-kjempebra, for å bruke litt store ord. Han har laga ein typisk organisert-kriminalitet-roman, kor det rike Noreg og det fattige og krigsherja Afrika er store kontrastar, Politiet i Oslo fangar ei gruppe frå Uganda i Oslo og siktar dei for våpen- og narkotika»bestittelse» (Åå, det må då kunne gå an å ha eit godt nynorsk ord for «besittelse»). Den «supre», «tøffe», «snille», «smarte» og ikkje minst «flinke» politidama Elli blir interessert i den eine guten og bestemmer seg for å avhøyre han nærare. Gjennom avhøyra kjem det fram bindingar mellom Noreg og Uganda, og det blir avdekka at eit norsk gissel er teken til fange av ei geriljagruppe i Afrika.

Eg liker tanken og det litt samfunnskritiske som ligg bak. Plottet er eigentleg veldig spennande på fleire måtar. For det første må ein spørje om det norske gisselet kjem levande ut. Eg trur fleire av oss har gisselaksjonen i Algerie i fjor framleis friskt i minne og veit at det kan førekomme at det blir tekne gissel. Det førekjem sikkkert oftare enn me trur. Det er ingen realitetsbrist her. I tillegg blir ein jo som lesar nysgjerrig på om gisselet verkeleg kan klare seg. Når det òg kjem fram at saka kan vere knytt til olja blir det ekstra spennande for ein lesar.

Men no, NO, alle dei som ikkje vil ha SPOILARAR midt i fleisen, ikkje scroll nedover. Om nokon les dette høgt for deg, noko som er tvilsamt, hald deg for øyrene om du ikkje vil ha fleire namn hendingar eller andre ting som kan røpe handlinga i boka.

Det første eg reagerer på er Nils Oskar Kristoffersen, den ektstremt blærete forretningsmannen som er nedsylta i gjeld og som lesaren ikkje får ein milligram sympati med ein gong. Er ikkje han veldig stereotypisk? Måten han ikkje bryr seg på og prøver å lure alt og alle er ikkje noko eg synes passar inn i boka. Han er alt for usympatisk og har alt for lite samvit. Hadde dette vore ein samvitsfull familiefar som faktisk brydde seg, men var litt uheldig med investeringane kunne eg ha takla han. For meg er han berre så ektremt ekstraavagant og forferdeleg at ein kan få lyst til å spy av mindre.

Ein har òg Elli i  «stereotypiboksen». Mange meiner at ho er mindre «super» og «overlegen» i denne romanen enn i den første, men eg er ueinig. Det er heller motsatt. Sjølv om ho er god i karate, sjølv om ho er ei god politikvinne, og sjølv om ho har «en viss sans for problemsløsning», er ho ikkje den kvinnelege versjonen av Supermann heller. Ho burde ikkje vere det i alle fall, men forfattaren framstiller ho som ei overmåte flink kvinne på alle måtar. Om ikkje ein gal leigemordar (Les: Croukamp) er etter henne, blir ho bitt av ein slange. Ikkje berre overlever ho eit åtak frå leigemordarane, men på same dag overlever ho eit livsfarleg bitt frå ein Boomslange.

Frå 2005 til 2011 eigde me ein flott australsk terrier. Det vil seie, den var ein veldig flink og grei hund rundt oss, men visse gjester og forbipasserande kunne tru at hunden var gal eller hadde ein hundeform for ADHD. Eg kan røpe at den eigentleg var veldig engsteleg. Hadde Sara vore eit menneske, hadde ho blitt diagnotisert med angst. Alt frå at det ringte på døra til små kattungar fekk henne til å bjeffe høgt eller springe bort med halen mellom beina. Likevel var ho verdas søtaste hund. Grunnen til at eg fortel dette, er Ellis hund Zenith. Eg forstår verkeleg den kjærleiken Elli har til hunden sin, men eg undrar meg på om vanlege hundar er så oppvakte. Sjølvsagt trur eg at mange hundar er litt mindre engstelege, litt meir leikne og kanskje litt smartare enn Sara var. Ho forstod ikkje at når me kasta ein pinne skulle ho løpe etter den, og det at leiker var til å leike med, var for henne heilt fjernt. Zenith kunne vore psykolog hadde han vore eit menneske! Ellis hund er akkurat som eigaren sin. Påverknad? Nei, rett og slett berre ein forfattar som har tileigna hunden litt fleire eigenskapar enn vanlege hundar har. Det kan òg vere ein sjuande sans eller noko slikt.

Eystein Hanssen var veldig flink til å skildre relasjonar og personar i den første boka. Særleg relasjonen mellom Elli og mora og saknet til Elli etter faren og søstera. For meg, som allereie har lese De ingen savner er alt i denne boka berre ein dårlegare og falmete kopi av det han skreiv i første boka. Han fortel meir enn han visar, og somme gonger legg han alt for mykje vekt på thai-delen og moras tankar og meiningar om Elli. Mange av de som har lese boka kan synast at eg er keisam og prikkete no, fordi resten av boka er veldig god, men når ein først har byrja å legge merke til noko, kan ein ikkje utelate det, synes eg. Språket er spesielt dårleg når han skrildrar personar og relasjonar i denne boka, og han har brukt nokre klisjéar som ein erfaren bok- og krimlesar kjenner alt for godt til.

Visse styrkar har boka HELDIGVIS! Eg hadde vore lei meg måtte eg ha slakta boka, men eg må ikkje det. Hanssen har sansen for kontrastar. Om det var noko han tenkte på då han skreiv boka veit eg ikkje, men eg merkar meg at det er nokre kontrastar i boka. Til dømes har ein kontrastane mellom moglegheitane og rettane i Noreg og i Uganda, i tillegg til tryggleiken me har her oppe i nord. Skildringa til Hanssen av GFF – God’s Freedoms Fighters – viser berre kor utruleg godt ein kan ha det. Trass i lange sjukehuskøar, stadig fleire potensielle offer for menneskehandel og ei blåblå regjering, har me det godt. Om ein tenkjer på at barnesoldatar verkar i andre land, kan ein prise seg lukkeleg for det me har her. Kan jo forresten seie at i 2012 vart det avdekka nokre tilfelle av menneskehandel med tidelgare barnesoldatar frå blant anna Somalia og Afghanistan. At slike grupper finst er heilt snat, og Hanssen får fram ein ypperleg kontrast mellom det trygge Noreg og det langt meir utrygge Afrika.

Ein annan kontrast er Ellis religion, Buddhismen, som kan seiast å vere human på ein del område, og dei grusamme tinga ho opplever. Hennar oppfatning av røynda, er i sterk motsetning til det andre oppfattar og det som eigentleg er der. Uansett kor frykteleg ein person er, gjer ho alt for å la vere å heve våpenet ein millimeter. Slå i svime, ja, binde ja, men drepe, absolutt ikkje. Korleis passar hennar religion inn i det afrikanske samfunnet me får skildra i boka? Eg elskar denne delen av boka, trass i at eg er langt frå å vere buddhist. Det minner meg litt om nettopp han som grunnla buddhismen, ein indisk prins ved namn Siddharta Gautama. Han var ikkje ute av slottet før han var mange år, og det plutselege møtet med alt det vonde gjorde at han gjekk gjennom ei andeleg krise, og så vart Buddhismen grunnlagt. Paralellen til historia om Elli er der. Ho reiser frå eit Noreg som renn over av pengar og er trygt og godt og kjem til Afrika og får det plutselege møte med elende og fattigdom og barnesoldatar. No går ho ikkje gjennom ei andeleg krise, men ho bruker den humane delen av religionen og prøver å overtyde seg om at uansett kven det er som blir drepen, fortener han eller ho det ikkje. Sjølv då ho drap sonen til Courkamp, eigentleg i sjølvforsvar, trekte ho inn religionen. Det er fantastiske kontrastar, men eg veit ikkje om forfattaren har tenkt på det på den måten.

Litt tilbake til det som svekkar boka, nemleg dei mange namna. Eg måtte verkeleg bruke meir tid enn vanleg på å sortere og prøve å hugse tilbake. Mange gonger teknte eg: «Kven var dette no igjen? Kva er spesielt med dette selskapet?». Eg forstod at eg hadde lese om det tidlegare, men kva det var med det kunne eg ikkje hugse. Det er uansett ikkje det verste med romanen, og hadde han byrja å prøve å friske det opp, kunne det ha kjentes ut som smør på flesk. Alt for mykje kunne det òg blitt, og i ein så kompleks roman som dette er det vanskeleg å finne ein balansegang. Likevel, er det er vanskeleg å skilje Potential Oil, Terra Invetion Group, GFF, Kristoffersen, Moen, Croukamp, Disciple og alle på ambassadane og i UDI og alt anna. Det høyres kanskje ikkje vanskeleg ut, men romanen er fullspekka med namn!

Det er likevel noko her som gjer at eg liker romanen. Det er ikkje kvaliteten, men det at Hanssen skriv med flyt og driv. Han driv handlinga framover, og eg kjenner litt på den at kanskje eg burde ha likt boka mindre på grunn av den språklege og litterære kvaliteten, men Hanssen greier på alle vis å halde meg der. Det er akkurat som om romanen seier: «Sett deg no ned og les vidare!» Og så gjer eg det, eg les vidare, fenga som eg er. Slik er det med visse romanar: Kvaliteten er ikkje god, men lesegleda er det ikkje noko å seie på, sjølv om eg gjerne skulle ynskje at eg kunne vere litt meir immun mot slike bøker.

Ravatn, Agnes: Fugletribunalet (Samlaget 2013)

Tid for andre samlesingsbok, kanskje den eg gleda meg mest til av alle, nemleg Ravatns Fugletribunalet. Den har hausta mange positive lovord, og eg har endå til gode å sjå nokon slakte den. Etter denne bokmeldinga vil det heller ikkje vere annleis. Samlaget har vore heldige når dei har fått henne med på laget. Ho er i frå «mitt» fylke, Rogaland (Riktig nok på «feil» side av Boknafjorden) og gav ut Fugletribubnalet på Samlaget i fjor. Ho debuterte med Veke 53 i 2007.

Hovudpersonen i Fugletribunalet, Allis Hagtorn, forlét alt i livet sitt og flyttar ut på landet og byrjar som hushjelp hos Sigurd Bagge. Planen er at ho skal vere der fram til kona hans kjem tilbake, men det er ei rar stemning på garden, og eigaren oppfører seg merkeleg. Kva er det som har skjedd, og har Bagge noko i mot henne? Allis spør seg desse spørsmåla fleire gonger i løpet av romanen, og hovudhandlinga ligg ikkje i noko actionfylt drama, men heller menneskelege relasjonar og korleis ein møter kvarandre.

Det første som fekk meg til å legge merke til boka var omslaget. Det er rett og slett nydeleg. Fuglane har noko over seg som eg ikkje kan forklare. Det er enkelt, men likevel fylt av meining. Det same er språket. Ho bruker få ord for å seie mykje. Det er null hermeteikn og replikkstrekar med, men dialogane flyt lett og fint, akkurat som resten av boka. Orda rommar mykje, og eg trur det kan vore ein del av planen òg. Legge mykje meining bak orda for å skape steminga og handlinga. Det er heller ikkje dei valdsamme sitata, og eg sat ikkje og noterte for livet for å hugse fine setningar og ord.

Boka er sår og vakker. Den får ein òg til å trekke på smilebandet på mange måtar. Mest av alt er den litt melankolsk. Eg veit ikkje kva som har skjedd, men to bøker med fuglar på omslaget og som er melankolske har blitt nominert til bokbloggarprisen dette året. Er melankolske fuglebøker populære? Noko anna spesielt med romanen er kor godt ho har isolert dei, og lesaren veit ikkje kor ein er. Tid og rom er borte. Det er byen, landet og nærbutikken. Kva by då? Kor på landet? Kva nærbutikk? Lesaren vil få ei kjensle av å bli teken bort frå den reelle verda og til staden kor Allis jobbar for Sigurd. Ho har laga nokre spennande hovudkarakterar med både feil og manglar, men som òg morer lesaren. Eg vart nysgjerrig på kva dei hadde gjort, og bit for bit røper ho kvar det er som gjer at dei har trekt seg tilbake.

Det mest forfriskande med boka? Det var ikkje krim. No har eg lese krim veke etter veke, og eg les krim og skal lese krim. Difor var det forfriskande med ein roman som dette. Nokre synes kanskje at det verker rart at eg skryt så mykje over ei nynorskbok, og kanskje trur mange det er grunnen til at eg skryt av boka? No har eg prøvd å få folkt til å lese nynorskbøker i samband med bokbloggarprisen, men hadde denne vore dårleg hadde eg ikkje skrytt av henne. Likevel handlar det om korleis du meistrer språket. Ravatn meistrar språket. Ho meistrar nynorsk, og det gjer boka bra!

Drapsmannen som vart seriemordar – Fossum, Karin: Carmen Zita og døden (Cappelen Damm 2012) og Hanssen, Eystein: De ingen savner (Vigmostad Bjørke 2010)

Meir og meir no enn før går det seriemordarar laust, ikkje i det reelle livet, men i litteraturen. Kriminalromanar er ikkje berre å blande gift i maten eller drukne lenger. Det held ikkje med eitt lik lenger, og metodane blir meir og meir grusomme. Carmen Zita og døden vart gitt ut på Cappelen Damm i 2012. Boka fekk mykje merksemd blant anna på grunn av offeret. Offeret ja, og ikkje offera. Ein gut på litt over eitt år blir funnen drukna, og foreldra er fortvila. Hovudpersonen i Fossums bøker, Konrad Sejer forstår at det er noko rart med dødsfallet, og han prøver å finne motivet bak og kven som eventuelt har drepe den vesle guten. Er det på grunn av det ektra kromosomet at han har blitt drukna kanskje? De ingen savner av Eystein Hanssen var debutboka hans. Den vart rost opp i skyene, men etterkvart som han skreiv fleire bøker vart det sagt om alle at dei var betre enn forgjengaren. Ei jente blir funnen på ein gravplass i Oslo, og saka blir knytt til prostitusjon. Snart blir det funne fleire jenter som som kan knyttast til same gjerningsperson, og medan dette pågår prøver dei å nøste opp eit omfattande miljø som unytter jenter på det grovaste. To forskjellige romanar, men likevel innanfor sjangeren kriminalroman.

Nettopp denne sjangeren har endra seg ein del dei siste åra, for forfattarane legg stadig meir kreativitet inn i å tolke straffelovens § 233. Å «forvolde en andens død» har gått frå å kvele, drukne, stikke, skyte og forgifte til å dra ut augene, partere, kutte over hovudpulsårene, torturere til offeret ikkje er eit menneske lenger og bruke kjemikalier med pH-verdi lik null. Dei blir funne i verst tenkeleg forfatning og er ofte hjelpelause kvinner eller jenter. Dei har blitt dumpa der etter dei vart drepne. Dei er nakne, forslått og ukjente. Eg veit ikkje om de kjenner det igjen, men det gjer eg. Dette sit me i godstolen og les ein laurdags kveld. Trygt og godt i stova med kaffi eller eit glas vin på sida av oss. Det er slik det har blitt, og plutseleg var kidnapping, bankran og stolne gjenstandar keisamt. «Kor er gørra?» liksom.

Noko anna som går igjen er seriemordaren som er sjuk. Han eller ho har eit forskrudd bilete av røynda på alle måtar. Dei er opptekne av det reine og urørte. Dette er kanskje òg ein av grunnane til at dei fleste offer i kriminallitteraturen er vaska med såpe eller kjemikalier. Ikkje bare er dette eit teikn, men dei har hatt ein dårleg oppvekst, skal hemne nokon i familien og dei trur dei er nokon andre enn den dei er. I tillegg heng dei seg opp i noko som dei bruker når dei straffer ofra sine. I Eystein Hanssens tilfelle er det ekspresjonistisk kunst. Kriminologi er sikkert noko de har høyrt om. Eit fag som prøver å finne ut kvifor nokre blir kriminelle. Dei har forskjellige modellar for å forklare dette, og dei kan igjen delast inn i individmodellen og systemmodellen. Den moralsk-juridisk modell er innanfor individmodellen og seier at alle er ansvarlege for sine eigne handlingar. I tillegg har ein sjukdomsmodellen som ser på den kriminelle som sjuk, og den ligg òg under individmodellen. Systemmodellen går ut på at samfunnet rundt er årsaka, men dette er likevel ein modell ein ikkje straffar etter i det norske rettssystemet. (Det kan vere såkalla «formidlende omstendigheter») Uansett, ein seriemordar i litteraturen i dag er ei blanding av alt dette. Samfunnet svikta og såg ikkje guten eller jenta som sleit. Difor utvikla dei seg til sjuke seriemordarar, som likevel har ansvar for sine eigne handlingar.

Eystein Hanssens bok er, som de nok har oppfatta, nokså etter seriemord-oppskrifta. Likevel, er bøkene gode sit ein klistra, og skal ein ha dårleg samvit for det? Kriminallitteraturen er i det heile ein sjanger som tek for seg dei dårlege sidene ved samfunnet. Ordet tilseier det. Kriminallitteraturen viser eit markabert bilete av verda. Det er akkurat som om ein stiller samfunnet framfor ein spegel og spegelbilete er mykje styggare. Realiteten blir ikkje spegla, men likevel blir den det. Menneskehandel og prostitusjon er eit tema mange bruker, og kanskje mest fordi temaet er aktuelt, problematisk og skapar debatt. Så går det frå prostitusjon til fæle og markabre drap. Men så kan ein spørre seg om kvifor kriminallitteraturen er så valdeleg og kvifor alt handlar om seriemord? Sel det betre? Karin Fossums bok vart selt i hopetal utan seriemordar.

Poenget mitt er at god kriminallitteratur trenger ikkje å innehalde ein seriemordar. Det trener ikkje ein gong å innehalde drap eller mord. Nokre forfattarar meistrar seriemordkriminalromanar, medan andre gjer ikkje. Dette er ikkje ei oppfordring om at ein ikkje skal lese kriminallitteratur om seriemord, men meir om å sjå litt lengre. Prøve seg på andre bøker. Det finst så mykje bra litteratur der ute, men så er det seriemordaren som går igjen i dei mest populære, kanskje òg fordi mange populære forfattarar hiv seg på trenden. I forhold til bøkene eg tok med meg her, må eg seie at begge er gode. Eystein Hanssens roman er godt skriven, har god flyt og spenning frå første stund. Det same har Fossums. Begge har interessante hovudpersonar som driv handlinga framover. Ellie spesielt er ein karakter eg gjerne vil sjå meir til.

Rohde, Hanne Kristin: Mørke hjerter (Kagge 2014)

Første tanke då eg opna boka: Har forfattaren sendt inn førsteutkastet? Den var nok litt frekk, men for å byrje med byrjinga, og rett på, kan eg berre seie at første del av boka kan oppsummerast rotete og uoversiktleg. Den hemmes av dårlege skildringar, eit tempo som lesaren ikkje kan følgje med på og dårleg språk. Hanne Kristin Rohde er heile Noregs politikjendis, og i kriminalromandebuten hennar har ho overlatt ansvaret for avdelinga for Volds- og seksualforbrytelser til Wilma, hovudperosnen i romanen.

Wilma er gift med Ole og mor til to gutar. Familielivet får litt plass i romanen, men langt frå like stor plass som jobben. Som mange andre kriminalheltinner står ho ovanfor ein interpersonleg rollekonflikt. Familien vil ha henne heime, medan kollegane vil ha henne på jobb. Presset blir stort, og midt oppi det heile greier Rohde å legge inn «budsjettkrise» i politiet og ein visepolitimeister som ikkje forstår ein dritt. Det ho står midt oppi er tre drap og fleire valdtekter i Oslo, og alt tyder på t det kan vere knytt til menneskehandel. Eit nokså klassisk plott vil eg seie, og ein smule uoriginalt? Måten forfattaren legg det opp på er i alle fall ikkje særleg uvanleg, og eg synes eg kjenner masse igjen.

For nokre veker sidan var eg på såkalla bokbad på Sølvberget. To islandske forfattarar, Jón Óttar Ólafsson og Yrsa Sigurdadóttir, og ein norsk forfattar, Hanne Krirstin Rohde var med. Der fortalte Rohde ein del om hennar tankar rundt boka. Blant anna sa ho at det som skjer i boka er ikkje noko som har skjedd i røynda. Ho bruker ikkje saker ho har vore med på å løyse i romanen sin. Noko anna ville eg heller ikkje ha venta av ein seriøs og profilert jurist som Rohde. Ho sa òg at boka var som eit kinderegg. Det er tre ulike sider ved den: Sjølve saka om menneskehandel, om det å jobbe som leiar i politiet og litt kritikk til politikarane. Eg må forsåvidt seie at dette har ho klart, men eg synes at noko kunne vore tona meir ned. Sjølve saka kom ikkje så godt fram, og det vart veldig mykje fokus på budsjett, dumme sjefar og administrative problem. Om det ikkje sa stopp i prova, var det alltid noko med pengar eller sjefane som stoppa vidare etterforsking. Eller sagt på ein annan måte, dei har alltid nye bevis og etterforskinga flyt fint. Utan pengeproblem hadde det nærast ikkje vore nokre vanskar i saka. Det gjer det veldig stilleståande.

Rohde nemnar òg at ho ikkje overdriver når ho legg så mange valdtekter og drap inn i ein kriminalroman. Kvardagen i Oslo er verre. For meg, som berre kjenner Oslo som Karl Johan kan dette vere ein rar tanke, men eg trur det så gjerne. Det er berre det at når du er så langt borte frå det, så er det ikkje slik du tenkjer på. Akkurat som drapssaker i det verkeleg Oslo er litt fjernt for meg, er òg drapssakene i denne boka veldig fjerne. Det var vanskeleg å følgje med og lite oversiktleg. Likevel er Wilma ein framragande etterforskar som det er lett å bli glad i. Lesaren vil støtte henne i kampen mot drapsmannen og Tone Bylien, den «fryktelege» visepolitimeistaren.

Første setning i innlegget, Har forfattaren sendt inn førsteutkastet?, var som eg skreiv litt frekk. For boka har sine gode delar. I tillegg var prologen nervepirrande og bra. Hadde ho berre haldt den gode skrivinga frå prologen gjennom heile boka, hadde eg vore veldig nøgd. Då hadde jo alt vore vel og bra, men resten av boka er ikkje vel og bra. Den er treig og heng seg alt for mykje opp i byråkrati. Uansett, Wilma er ein spanande karakter. Rohde fortalte i Stavanger at ho ville at karakteren skulle vere eit vanleg menneske. Veldig mange hovudkarakterar har rusproblem, farlege sjukdommar, eit tusentals fiendar og store kjæreste- og ekteskapsproblem. Det har ikkje Wilma, i alle fall ikkje rusproblem. Ekteskapsproblem, nja?Boka teg seg opp etter kvart. Byråkratiproblema blir litt nedtona, heldigvis, og saka kjem meir i fokus. Vanlegvis ville eg sagt at politiromanar bør vere realistiske, men no har eg funne ut at for realistiske er òg ei felle. Spenninga ligg mykje i det etterforskingsarbeidet som er på grensa til å vere urealistisk. Sjølv om Rohde skildrer politimiljøet bra, kan likevel lesaren synes det blir for lite action og for lite aha-opplevingar.

Boka er ikkje berre ein fiasko, den er sånn middels. Rohde har eit utkast til ein ny roman om Wilma heime, og eg kjem truleg til å lese den, om ikkje anna for å sjå om ho har gjort det betre. Mykje verre enn dette bør ho ikkje gjere det for at det skal bli for dårleg.

Boka er leseeksemplar frå Kagge Forlag.

Yndestad, Monika N: Jentene fra balletten (Vigmostad Bjørke 2012)

Ikke alle er tilliten verdig. Noen misbruker den grovt

Desse orda frå omslaget på Monika N. Yndestads bok Jentene fra balletten er noko av det som har sett seg fast hos meg etter at eg las kriminalromanen hennar, som òg er hennar debutroman. Tidlegare journalist i Bergensavisen, Monika N. Yndestad, er for tida aktuell med si andre bok om Alice Bratt, òg ho journalist i Bergensavisen. Gapestokk kom ut på Vigmostad & Bjørke i januar 2014, og har til no fått gode bokmeldingar i fleire aviser og nettaviser. Sidan eg har bestemt meg for å lese tidlegare romanar av nokre av dei som gir ut i år, stod Jentene fra balletten på leselista mi, og endeleg fekk eg lese henne.

Eg trar ho har vore på rommet mitt før, lege på pulten og venta på at eg skulle opne ho og byrje å lese. Det skjedde ikkje. Eg leverte henne tilbake til biblioteket, fordi det var så kort freist og eg ikkje fekk tid. Eg skal innrømme at eg nølte litt, for eg hadde så store forventningar og ville ikkje at dei skulle bli knust. No i januar lånte eg henne igjen og fekk meg til å opne henne og lese. Eg angrar ikkje. Forventningane mine var skyhøge, og eg hadde bestemt meg for at eg skulle lese denne før Gapestokk, ta det i frå riktig kant denne gongen.

Vigmostad & Bjørke har vore heldige når dei har fått Monika N. Yndestad på laget. Ho skriv samfunskritisk, ho skriv aktuelt og ho har ikkje minst eit spennande plott. Mina frå Os er ei heilt vanleg jente. Ho er ein av dei andre ungdommane frå Os. Ho er skuleflink, hyggjeleg, har mange venner og trivst på den lokale ungdomsklubben. Kven skulle trudd at eit sykkevelt ikkje berre skulle føre til skrubbsår og brukken fot, men òg eit velt av tilveret og uslettelege sår på sjela? Ikkje Mina, men kanskje lesaren forstår kva som skjer. Det er litt forutsigbart, og særleg når Alice Bratt byrjar å nøste opp i saker om «Jenter fra balletten». Mina blir ei av dei. «Jentene fra balletten» er tilsynelatande velluka jenter som nesten endrer seg over natta. Dei kjem borti rus, skulkar skulen, og alt det som dei var tidlegare er borte. Borte er smilet, vennene og fritidsaktivitetane, og igjen sit skuggen deira. Kva har skjedd med jentene?

Nei, det er ikkje ein fantasy-roman kor nokon kastar ein formel over jentene og kontrollerer dei, noko eg ikkje trur de trudde heller, men ein skulle trudd det var det som skjedde. Kva får ungdommar til å dette heilt saman, miste livsgnisten og alle framtidsdraumar? Kriminalromanen er, som nemnt, veldig samfunnskritisk. Det som på fint før vart kalla «Sedelighetsforbrytelser», men som no går under det litt lettare namnet «Seksualforbrytelser» er eit av fokusa i romanen. Kva skjer når folk ikkje trur på det du seier? Kva skjer når ein person med tillit trår over ei grense og viser seg å vere eit usselt, sadistisk menneske med meir i tankane enn å hjelpe ungdomsjenter? Yndestad langer ut mot Bergensavisen, politiet og andre tillitspersonar i denne boka. Journalisten Alice Bratt får ikkje dykke ned i saka om «Jentene fra balletten». Politiet handlar ikkje. Ofra er ikkje truverdige. Ingenting går som det skal, og alt bygger opp mot eit fartsfult klimaks på slutten.

Klimakset ja. Det skal vere spennande. Det skal vere nervepirrande. Det skal vere høgdepunktet i boka kor det avgjerande skjer. Likevel skal det òg vere oversiktleg. Det skal ikkje vere for handlingsmetta. Yndestad har teke med alt for mykje. Ikkje berre er det fleire dødsfall, men òg ei kidnapping, ei redning og ei rettssak og ei løysning på gåta. Plutseleg blir alt heilt fullstendig trist og tragisk. Alt skjer på ein gong. Lesaren blir så utruleg metta på triste og tragiske hendingar at det går ut over kvaliteten på avslutninga. I tillegg er romanen veldig forutsigbar. Eg skreiv det over her òg. Ein forstår fort kva som skjer, og kva som er årsaka til at Mina og fleire jenter frå Os blir såkalla «Jenter fra balletten». Mange meiner kanskje det er litt spoilarar i dette innlegget, men eg synes ikkje det, for det er spoilarar i sjølve boka, og det er få overraskingar. Likevel er det driv i boka. Språket flyt fint og inviterer til nye oppdagingar og «openberringar» for lesaren.

Romanen har handling frå Hordaland. Dei fleste nemnte stadene ligg i eller ikkje langt i frå Bergen. Hovudhandlinga er i Os, sør for Bergen. Det er her «Jentene fra balletten» kjem frå. Sjølv har eg aldri vore i Os, men eg kjenner nokre som bur i kommunen. I tillegg er Åsane nemnt, ein bydel i Bergen. Det er berre i byrjinga i samband med ei bussulukke, men grunnen til at eg hengte meg opp i dette, var at einaste gongen eg har vore i Åsane var då eg sat i buss. Me stoppa på busstasjonen der. Likevel har boka fleire kjenneteikn frå Bergen, til dømes at dei konsekvent seier «Jenten». Typisk Bergen-dialekt. Som dei fleste kanskje veit er det ikkje hokjønnssubanstantiv på bergensk. Dei som elles ville vore hokjønn i mange andre dialekter blir her til hankjønn, noko språket ber preg av. Nokre vil kanskje seie at det er ein liten detalj, men som lesar må eg seie at det gav meir nærleik til romanen og staden det foregår på. Eg kunne nærast høyre bergensdialketen inni meg då desse tilfella kom.

Boka tiltalte meg på mange måtar. Temaet var noko eg interesserte meg for, og hovudpersonen var to år yngre enn meg. Alt vart veldig nært. Eg trur òg at romanen vil vere sterk for dei som ikkje er ungdommar, for språket skapar nærleik. Boka er på under fire hundre sider med små kapittel, så ho er lett overkommeleg. Verdt å plukke opp!