Férey, Caryl: Mapuche (Aschehoug 2014)

Akkurat son elles i 2014, bar eg via lesestundende mine til kriminalromanar, òg i påsken. Ein av romanane eg las var Mapuche, ei bok som vart utgjeven på Aschehoug no i 2014. Caryl Férey var eit namn eg ikkje hadde høyrt før ein epost tikka inn i innboksen min og eg fekk romanen tilsendt. Noko av det som kanskje pirra meg mest var staden romanen var lagt til. Eg er svak for romanar som er lagt til litt eksotiske stader, til dømes Hellas, Frankrike eller som no, Argentina. Enten eksotisk eller gjenkjennleg. Det plar likevel ikkje å påverke meiningane mine om boka, men Argentina etter militærdiktaturet utgjer heilt klart ei spennande rame for ei historie som denne.

Ein prostituert trasvertitt vert funnen ved havna i Buenos Aires av Mapuche-indianaren Jana og transvertitten Paula alias Miguel Michellini, dei to som stod han/henne nærast. Det er her historia startar frå eine kanten. Paula saknar veninna si, Luz, og ber Jana hjelpe henne med å finne henne. Det ender i eit skrekkeleg syn nede på havna. På den andre kanten startar historia med ei anna sakna kvinne. Privatdetektiven Rubén Calderon byrjar å sjå på kor Maria Victoria Campallo, dottera til den rike forretningsmannen, Eduardo Campallo. Sakte, men sikkert, blir desse to sakene knytt saman gjennom romanen, og i eit land prega av eit tidlegare militærdiktatur, kan det vere nok av fiendar, mysterier og spenning.

Det er ingen tvil om at boka har eit tydeleg historisk perspektiv, men kanskje likevel litt utydeleg. For dei som aldri har levd på den tida og som ikkje har høyrt om det før, gjekk det litt vel fort i svingane. Difor bestemte eg meg for å gjere litt research via menneskets bestevenn, Google. For det første, eit militærdiktatur er eit styre kor ein eller fleire militære leiarar styrer over eit land, og denne leiinga kalles ofte ein junta eller militærjunta som er eit spansk ord for fellesmøte (Dansk Wikipedia) Undersøkingane mine viser òg kor mykje av boka som ikkje er fiksjon. Karakterane er fiksjon sjølvsagt, men ramene er ikkje det. Mødrene på mai-plassen har eksistert, og akkurat som i romanen jobbar dei med å finne «Argentinas Stjålne Barn». Fleire hundre barn som vart født av fiendane til regimet vart adopterte bort til gjerningspersonane (Amnesty International). Òg dei kjente dødsflygningane er med i romanen. Det er verkeleg interessant å sjå at forfattaren har latt etterdønningane vere scenen kor dramet blir utspelt, og når eg har funne ut alt dette, gjer det romanen endå meir interessant.

 Det som kjem no innheld nok litt spoilarar, men eg misliker sterkt å ikkje kunne lage bokmelding utan å gå innpå litt av romanen, vere litt djupare, og de får halde dykk sjølve ansvarlege om de les resten av innlegget, sjølv om de planlegg å lese boka. Men bla gjerne nedover til slutten til der spoilarane er slutt, om du vil ha meininga mi om romanen.
Férey bruker «Argentinast stjålne barn» til å lage eit mysterium. Det blir raskt oppdaga at nettopp Campallo er eit av dei, og det gjer at dimensjonane vert endå større, men likevel for lesaren veldig nære. No har ein både noko som er vanskeleg privat og som går innpå hovudpersonane, men ein har òg noko som er mykje større enn berre den eine saka. Saman med Jana, som Carlderon etterkvart utviklar eit kjærleiksforhold til, etterforskar detektiven vår kva som eigentleg skjedde den gongen på 70-talet. Kven er eigentleg Maria Victoria, og kva relasjon hadde ho til Luz, eller kanskje endå viktigare til Paula? Jepp, fordi det er ein viktig relasjon der som skal følgje oss gjennom heile romanen. I tillegg er lesaren alltid klar over kven gjerningspersonane er, men kva som skjedde er noko anna. På jakta etter sanninga blir Jana og Rubén fleire gonger henta inn av menn som prøver å drepe dei, kidnappe dei, og ikkje minst etterlet dei seg mange offer. Handlinga er veldig spennande, men det kan likevel bli veldig mykje skyting, action, forfølgjing og litt vel mange offer. Likevel gjer det at lesaren aldri får ei roleg stund, for han tenkjar alltid på «Kor tid kjem dei tilbake?», og det driv handlinga vidare. Kven er først? Kva skjer denne gongen? Avslutninga vart òg litt lang, og den tida dei var fanga kan med fordel kortast ned litt.

Jana Wenchwn har eit etternamn eg ikkje greier å uttale, og ho er av eit folkeslag eg har lite kjennskap til. Mapuche-indianarane har eg sjølvsagt høyrt namnet på før, men eg har aldri møtt ein Mapuche-indianer og aldri fått vite historia. Denne romanen vart mitt første møte, og Jana vart ei god veninne oppe på hytta til onkel og tante i påskeferien. Det vart veskling på å løyse kryssord, svare på quiz og spele Risk, og det å følgje Jana på reisa hennar i Argentina med Rubén. På eine sida var eg ute og gjekk på ski i påskefjellet med familien, og på den andre var eg i eit farleg Argentina og observerte ei fin, litt trist og spennande kjærleikhistorie midt i eit mylder av hendingar. På morgonen, trygt under dyna i køysenga kunne eg vere vitne til at Jana fortalte om då ho kom til Buenos Aires, om då ho saman med Paula leita etter Luz, om då dei fann henne død i havna og om då ho spurte etter hjelp frå ein litt avvisande Rubén. Seint på kvelden med nesten berre stearinlys som hjelpte meg til å lese, var et vitne til då Jana vart kidnappa, utspurt og nesten valdteken, om hennar måte å hevne seg på gjerningsmennene på og om hennar og Rubéns redsle for at den andre var skada, og ikkje minst anstrengelsar for å få sjå den andre ein gong til. Jana Wenchwn er eigentleg kunstnar, ho prostituerte seg for å skaffe penger til å leve i Buenos Aires, og ho har ei historie som kan få einkvar person til å brekke seg. Ho viser alle delar fram til lesaren, og ikkje alt kan ein sympatisere med, og ikkje alt er berre fint, men ein kan like henne.

Møt ein sta og modig detektiv med ei forhistorie frå militærdiktaturet ingen i Noreg kunne ha førestilt seg. Møt eit offer som mista både søster og far i militærdiktatur og ein «fightar» som saman med mødrene på mai-plassen, inkludert si eiga mor Elena, og ein journalist, Carlos, prøver å stille ansvarlege til rette og kjempe for eit demokrati som ikkje er prega av 70- og 80-talet. Rubén Calderon er ein detektiv verdig thriller-sjangeren, men han er likevel ikkje ein helt utan problem. Nettopp militærdiktaturet har sett eit preg på livet hans som er viktig i etterforskinga, men òg noko han helst vil halde skjult. Særleg månadane i fengsel, kor dei brukte dei verste torturmetodane, har sett avtrykk, og det går lang tid før han viser noko til Jana, då gjennom ei bok skrive til litlesøstera.

«Til og med drømmene ble grå, fylt av bilder uten kvinner og kjærlighet som nesten ikke lot seg skille fra virkeligheten, fra slagene, fra feberen, fra skrikene, fra skitten. Hvor lenge hadde vi blitt holdt fra hverandre. Da jeg forlot deg, sjanglet du rundt blant lammene i Orletti-verkstedet, med skrekk i blikket, og prøvde som best du kunne å dekke til den nakne jentekroppen din. Hvor lenge hadde vi vært fra hverandre, lillesøster?»

Side 332

Hendingane som kjem til uttrykk i De triste notatene frå side 331 til 340 er grusamme, og måten dei er skildra på gir ein lyst til å gråte. Om så berre for å få med seg denne historia, les romanen. Om du ikkje vil ha med deg resten av handlinga, les desse ni sidene om du vil vite kva som skjedde i Argentina. For sarte sjeler vil eg ikkje anbefale deg, men det gjer at ein verkeleg kan miste trua på menneska. Rubén var ein av dei som overlevde, og no er han på jakt etter sanninga om Maria Campallo og klar til å kjempe vidare mot det som endå er igjen av militærdiktaturet.

No kan eg glede dykk med å seie at spoilarane er avslutta og de trygt kan lese vidare.

Forfattaren gir eit levande bilete, og skildringane er både poetisk, men òg truverdige. Svart/kvitt-skildingar finst det ikkje. Likevel saknar eg av og til Show – don’t tell, for at romanen ikkje skal drukne i adjektiv. Dialogane er ein styrke ved romanen, fordi dei gjer at handlinga går rett på sak. Noko av det første som skjer er dialogen mellom Paula og Jana om forsvinninga til Luz, og den fører oss rett til kjerna. Slik er det òg med seinare dialogar. Utleggingane om militærdiktaturet kan somme gonger bli litt lange, men likevel vage. Romanen legg opp til at ein veit litt frå før av, og for personar som berre har høyrt om falklandskrigen var det litt vanskeleg å følgje med i svingane. På den andre sida er kanskje personar som berre har høyrt om Falklandskrige, uvitande og burde ha visst det før dei byrja på romanen?

Andre har skildra romanen som eit mesterverk, og den er kåra til «Årets beste krim» av eit bokmagasin. Forfattaren er rosa opp i skyene av aviser og bloggar og magasin og eg veit ikkje kva. Spørsmålet eg spør meg er om romanen vil bli hugsa. Ordet mesterverk assosierer eg med Dickens, Brontë-søstrene, Austen, Ibsen og andre store namn. Desse namna har ikkje blitt gløymt etter 200 år, og ein sit framleis og les romanar av dei. Denne romanen vil truleg ikkje bli lesen om 200 år, men den vil bli hugsa. Dei som plukkar den opp, vil hugse Mapuche, ikkje berre på grunn av karakterar med mørke historier, på grunn av det eksotiske ved Argentina eller den femomenale handlinga, men på grunn av biletet Férey skildrar av den mørke historia til Argentina og Sør-Amerika.

Romanen er eit leseeksemplar frå Ascehoug forlag

Yndestad, Monika N: Gapestokk (Vigmostad og Bjørke 2014)

Fyllekøyring er eit av dagens store samfunnsproblem. Ein trur at det køyrer mellom 10.000 og 15.000 på norske vegar kvar dag i ruspåverka tilstand, og har føraren ein alkoholkonsentrasjon på meir enn 0.5 promille aukar risikoen for å bli drepen 900 gonger. Difor er det høgst aktuelt og i tillegg bra at ein forfattar som Yndestad, som det har vore retta store forventningar mot, tek opp temaet i den nye boka si, Gapestokk. Yndestad slo igjennom i 2012 med Jentene fra balletten, og no i 2014 kom den andre boka hennar om journalisten Alice Bratt ut.

I 1985 døyr Alices veninner under ein klassetur. Dødsårsaka er ei bussulukke. Bussulukka er forårsaka av ein traktorførar i promillerus. Alice overlevde, og 25 år etterpå skriv ho reportasjen som skal ta ei oppgjer med promillekøyring, ikkje berre i BA (Bergensavisen), men òg med seg sjølv og promillekøyraren. Etter reportasjen vinn ho og fotografen hennar Gullparaplyen for årets beste reportasje. Trygg Trafikk bruker bilete av henne og dei døde veninnene i ein kampanje. Bratt blir ansiktet ein bruker for å vise tragediane som kan følgje med fyllekøyring.

Så skjer det utenkjelege…

Bratt blir funnen i promillerus i sin eigen bil. Ho er så langt borte at dei vurderer om ho må på legevakta, og ho klarer ikkje å blåse. «Du av alle!» er avisoverskrifta i BA dagen etterpå. Ja, ho av alle. Protagonisten i romanen som skal vere den store helten for lesaren. Eg trur eigentleg ikkje eg treng å seie at denne rusen ikkje var sjølvskulda. Ein kvar lesar forstår, når dei les bakpå boka og høyrer plottet, og særleg sidan det er ein kriminalroman, at ein eller annan person har plassert protagonisten der. Karakterane i boka gjer det ikkje, noko som ikkje er merkeleg. Dei veit jo ikkje at dei er ein del av ei kriminell setting. Her kjem skilnaden på «sikta for» og «mistenkt for» godt fram. Alle oppfører seg som om Bratt er sikta for promillekøyring. Tenk at ho av alle gjorde det. Kjente dei henne ikkje? I tillegg såg dei nok på det som usannsynleg at nokon skulle plassere henne der. Det trur eg dei fleste ville gjort. Eg òg, som lesar av boka tenkte: Kvifor bry seg med noko slikt? Skal ein ta nokon av dage, kvifor ikkje berre gjere det litt enklare?» Men det er litteratur, det er ikkje den verkelege verda, og i litteraturverda er det fult av forskrudde og sprø gjerningspersonar som tenkjer: «Kvifor gjere det enkelt når du kan gjere det vanskeleg?»

Alle har skrytt over at denne boka var sååååå mykje betre enn Jentene fra balletten. Gapestokk skulle verkeleg vise at Yndestad hadde teke eit nytt stort steg inn i kriminallitterature. Det har ho òg. Denne er endå meir krimaktig, og det var kanskje det som svekka boka litt. Inn i kriminallitteraturen saman med alle andre som skriv om sjuke gjerningspersonar. Originaliteten er borte! Det eg elska med førre roman var nettopp det at det var krim, men ikkje vanleg krim. Eg hadde aldri lese noko liknande! Denne boka er lik fleire andre eg har lese, og særleg minna den meg på Ulykkesfuglen av Camilla Läckberg. Ulykkesfuglen er nok endå meir krimaktig enn denne, men den òg handlar om personar som set seg bak rattet rusa og køyrer, utan at dei er skuld i det sjølv. Eg hadde håpa at Yndestad skulle ta eit langt steg inn i kriminallitterature og endå eit lite steg bort frå dei vanlege krimhistoriane og kome med noko originalt. I staden tek ho eit steg inn i rekka av forfattarar med «vanlege» plott.

Likevel er det ein stad ho scorer høgt, og det er språket. Ikkje berre skildrar ho bra og fører handlinga fram på ein god og truverdig måte, men ho er veldig medviten. Eg skreiv om det sist gong òg, men ho har den typiske -en-endinga me finn i Bergens-området. Jenten. Ho viser kor ho kjem i frå og kor handlinga finn stad gjennom språket, sjølv om ho skriv prikkfritt bokmål. Eg er imponert! Til vanleg kan eg vere nøgd, men kanskje litt avmålt, og av og til slaktar eg språket fullstendig. I ein roman eg las no nettopp, som eg ikkje har meldt endå, var ordet «stabilere» brukt. «Døren var stabilere enn de trodde.» Jo, då, der var den språkopplevinga i ein elles god roman øydelagt. Ein skriv rett og slett berre ikkje «stabilere»! Uansett, det er ikkje hovudpoenget i Gapestokk, og bortsett frå eitt lite ord kor bokstavane var stokka om kunne språkperfeksjonisten bak dette innlegget ikkje finne nokon feil.

Alt i alt ei heilt grei bok, men eg har lese betre.

 

Ærast den som ærast bør!

 

Ravatn har blant anna blitt tildelt P2-Lytternes Romanpris 2014 og Ungdommens Kritikerpris 2014 for bok «Fugletribunalet» som kom ut i 2013. Ho er òg nominert til bokbloggarprisen.

 

Når ein går inn på ein bokhandel, kan ein sjå fleire romanar med enten «Nominert til…»- eller «Vinner av…»-pris på sida av kvarandre. Om det ikkje er ein norsk er det gjerne Glassnøkkelen, Nordisk Råds Litteraturpris eller ein annan internasjonal pris. No er det ingen tvil om at det er meir prestisje i å vinne ein nordisk eller internasjonal pris enn ein norsk pris, men det er så mange. I Noreg deler me ut for ALT, og ALLE vil ha sin eigen pris. Forlaga, bokhandlane, ungdommane, bokhandlarar og ikkje minst bokbloggarar. Ei av mine første invendingar då eg høyrte om bokbloggarprisen var: Har me ikkje nok prisar då? Ein ser òg at nokre prisar får meir fokus enn andre, som til dømes at Rivertonprisen får meir merksemd enn Amboltprisen*.  Media vel sine prisar dei vil fokusere på, og det er ikkje få, men så er det nokre som druknar i mengda.

Jo Nesbø har igjen blitt nominert til Riverton-prisen, denne gongen for Harry Hole-romanen «Politi»

Både Noreg og Storbritannia har haugevis av prisar. Hadde det kanskje ikkje vore meir gjevt å vinne ein pris? Rivertonprisen er ikkje veldig prestisjefull, og det synes eg at eg kan seie utan å få krimelskarar på nakken. Jo Nesbø er igjen nominert til å få revolvaren utdelt no i 2014, og det er sikkert gøy, men har neppe noko å seie for forfattarskapen hans om han vinn den. Han har berre X antal ulike prisar frå før for bøkene sine. Noko anna som er trist er at det ikkje alltid er kvalitetssterke bøker heller som vinn, men rett og slett «rørande», «medrivande» og «hjarteskjærande». Ofte kan ein sjå at det er dei mest overforklarande og enkle bøkene som vinn, dei ein ikkje må bruke meir enn 1% av hjernen for å forstå. Eg tenkjer at det å vinne ein norsk litteraturpris i dag er akkurat som å vinne verdscupen i langrenn, men vite at nokre andre i landet òg har gjort det. No går ikkje det an, men det er likevel same konsept. Ein vinn noko og veit at andre òg vinn noko liknande.

Mange forfattarar er glade for å bli nominert til ein litteraturpris, det er det ikkje tvil om, og for nokre betyr det ein del for karrieren òg. Likevel er det skilnad på å vite at «eg er ein av fem som har blitt nominert til ein pris» enn «eg er ein av fem som har nominert til ein av ca. seksti prisar». Eg håpar at litteratur-Noreg vil sjå problemstillinga og etterkvart slå saman prisar som liknar kvarandre. Ungdommens Kritikerpris trur eg er viktig, for den gir ei konstruktiv tilbakemelding til bøker for vaksne, men ser ein på mange prisar kan ein sjå at dei liknar kvarandre og likså godt kunne vore slått saman. Ein av grunnane til at det er sjeldan eg skriv om prisar er rett og slett at det er så mange at eg føler nesten «alle» er nominert eller har vunne noko.

Eg er positivt overraska over nominasjonane til Bokbloggerprisen. Det verker som om dei fleste bøkene er av god kvalitet, men kva med neste år og året etterpå der? Kva viss det plutseleg blir heilt hjernedøde romanar ein nominerer, slik som mange andre gjer til forskjellige prisar? Kva er då vitsen med prisen? Eg skal innrømme det: Eg er ikkje overbegeistra for at ein får ein pris her og ein der. De har nok allereie forstått det, og eg kjenner på veldig blanda kjensler angåande Bokbloggerprisen. Mange forfattarar fortener prisar, men

Dette skreiv Aftenposten 2011 om saka:

 Litteraturprisene mister noe av funksjonene. De skulle skaffe fokus på bøker. Nå blir det en hyggelig påskjønnelse for forfatteren. Men markedsføringsaspektet blir redusert. Bortsett fra for noen av de sentrale bokprisene, blir det liten eller ingen oppmerksomhet.

Til slutt, veldig hyggjeleg om nokon er usamde med meg. Dette er kanskje eit tema mange har meiningar om, og det er berre å leggje igjen noko om det i kommentarfeltet. No håpar eg på meir sol i mars og at våren skal komme for alvor. Det er fire veker til påske, og innan den tid har eg nok lese endå fleire kriminalromanar, som nettopp er vårsjangeren. Viss nokon skulle lure, skal eg heller ikkje drive med listelesing av dei Riverton-nominerte.

Uansett, ærast den som ærast bør! Alle kan ikkje få prisar.

*Amboltprisen er ein pris på 10.000 kroner til ein person som er med på å gjere Olav H. Hauges dikting kjent. Kjelda mi er Wikipedia, og eg klandrar ingen for å ikkje vite det.  Eg kan heller ikkje seie at eg klandrar media for å ikkje fokusere på det…

Aarskjold, Solveig: Lesebok for jenter, frå Homer til the Hunger Games (Det Norske Samlaget 2014)

Å du, no gjekk det plutseleg unna her på bloggen. To innlegg på to dagar. Det er uvanleg, men når eg er i blogghumør er det berre å utnytte det!

Boka eg har lese no er ei faktabok kor halvparten er veldig bra. Det høyres ikkje positivt ut for den andre halvparten, men det er det. Den òg var bra, men det er forteljingar, utdrag og noveller som er gjengjevne av Solveig Aarskjold. Den halvparten som er veldig bra, som eg snakka om, er kommentarane ho har skrive til dei ulike historiene. Det er det som er hennar verk

Eg greier ikkje å forklare innhaldet i boka like godt som Det Norske Samlaget, og vel difor å ta med litt av teksten frå baksida av boka:

Målet med Lesebok for jenter er at ungdom og foreldre, elevar og lærarar, skal bli kjende med litteratur der jenter og kvinner jaktar på lukka på lik linje med gutar og menn. Dei leiter etter kjærleik, dei søkjer mot det ukjende, eller mot trygge stillingar i sitt eige samfunn. Somme av dei flyt ovanpå, andre møter utfordringar som krev alt dei har av kraft og vågemot, og endå litt til.

I prosjektet med å få sterke kvinner fram har Aarskjold både teke med personar som verkeleg har levd og kvinner frå fleire kjente romanar. Mange kjenner nok igjen namn som Suzanne Collins, Sigrid Undset og Homer. Dette var nok dei mest kjente namna for meg, før eg starta å lese. Etter eg opna boka har eg òg fått kjennskap til dronning Kristina av Sverige, Perpetua og Anna Komnena. Fleire av historiene er av og med kvinner. Eit fleirtal av forfattarane som er plukka ut er kvinnelege, og det òg fører til å gjere ein meir kjent med kvinnelege forfattarar og ikkje berre kvinnelege karakterar og personar opp igjennom historia.

Aareskjold har vore smart i måten ho har bygga opp romanen på. Det er i kronologisk rekkjefylgje frå romanen som vart gjeven ut først til romanen som vart gjeven ut sist. I tillegg knyttar ho det opp mot fleire historiske periodar, til dømes historia om Perpetua som ho har knytt opp mot romartida.

«Mange jenter skriv dagbok. Det samme gjorde den kristne Perpetua som levde i Kartago, i det noverande Tunisia om lag to hundre år etter vår tidsrekning. Ho har òg det felles med mange jenter i vår tid, til dømes den pakistanske menneskerettsforskjeparen Malala, at ho var i livsfare fordi ho ville ha eit fullverdig liv. På den tida var det dødsstraff for å vere kristen, og i dagboka si fortel Perpetua om kvifor ho ikkje kunne gje opp det ho trudde på: Ho kunne like godt gje opp å vera seg sjølv. Heile Nord-Afrika låg på den tida under Romarriket saman med store delar av Midtausten og Europa.»

Side 29

Ved å knytte det opp mot Romarriket og historia på denne måten, lærer ein ikkje berre om Perpetua og hennar kamp for å verne ein viktig del av identiteten sin, men òg om korleis forholda for kristne var i Romarriket. Som de sikkert òg såg her, knyttar ho historia til Perpetua opp mot kjente historier frå vår tid. Det same gjer ho med dronning Kristna av Sverige når ho knyttar henne opp mot Pippi Langstrømpe, som dei fleste av oss kjenner til. Ein annan genistrek i oppbygginga er å setje små overskrifter over kvart kapittel. Historia om Navsikaa (Odysseen, Homer) har fått Handlekraft, og Anna Komnenas Alexiaden har fått overskrifta Lojalitet. Ved å lese desse overskriftene kan ein lettare hugse kva det handla om. Eg merka etter kvart, då eg måtte byrje å sortere kven som høyrte til kor, at overskriftene var eit viktig hjelpemiddel.

Før kvart utdrag er det ein kommentar og ei lita veiledning av Aarskjold som fortel litt om historia me skal lese, litt om handlinga rundt og knyttar det opp mot historia, slik som de ser ovanfor. Utan desse kommentarane hadde det vore vanskeleg å lese utdraga. Det er ein styrke å vite kva kontekst ein skal setje historia inn i.

Det er vanskeleg å lage den store bokmeldinga om Lesebok for jenter, fordi det er ikkje ein vanleg roman, men heller ein presentasjon av både gløymte, lite framtredande, men samstundes viktige personar og karakterar i historia vår. Eg vart presentert for mykje nytt som eg gjerne vil lese meir om seinare, og fleire av forfattarane gav meg meirsmak.

Boka er lærerik, godt strukturert og på alle måtar opplysande. Eg håpar fleire enn meg vil ha glede av henne!

 

Boka er eit leseeksemplar frå Det Norske Samlaget.

Hanssen, Eystein: Giftstrøm (Vigmostad og Bjørke 2011)

Av frykt for at nokon skal komme til å slå meg helselaus, vil eg byrje med å seie at det kjem til å vere spoilarar i innlegget. Obs, obs! Eg veit nokre hatar spoilarar, men av og til trenger ei grundig, lang og kanskje reflektert bokmelding ein spoilar eller ti, så hald dykk fast. Uansett, de kan lese dei første avsnitta, så skal eg seie frå når spoilarane kjem. Då seier vi det slik! Me kan ha ein stilletiande avtale om at eg seier frå når me kjem så langt at det byrjar å bli farleg for alle krimelskarar, som ikkje har opna boka, å lese vidare.

Eystein Hanssens andre bok er akkurat som den første, fullstappa med spenning, og kanskje til og med litt for mykje. Det er ikkje det at eg er ei pyse. Eg kan lese kva bok det skal vere seint på kvelden og legge meg til for å sove rett etterpå utan å dvele ved dei grufulle detaljane. Om det er ein bra eller dårleg eigenskap veit eg ikkje, men eg vel å tru det er bra å ikkje få mareritt av bøker.

Giftstrøm har hausta gode bokmeldingar i aust og vest, og dei fleste synes boka er heilt mega-super-duper-kjempebra, for å bruke litt store ord. Han har laga ein typisk organisert-kriminalitet-roman, kor det rike Noreg og det fattige og krigsherja Afrika er store kontrastar, Politiet i Oslo fangar ei gruppe frå Uganda i Oslo og siktar dei for våpen- og narkotika»bestittelse» (Åå, det må då kunne gå an å ha eit godt nynorsk ord for «besittelse»). Den «supre», «tøffe», «snille», «smarte» og ikkje minst «flinke» politidama Elli blir interessert i den eine guten og bestemmer seg for å avhøyre han nærare. Gjennom avhøyra kjem det fram bindingar mellom Noreg og Uganda, og det blir avdekka at eit norsk gissel er teken til fange av ei geriljagruppe i Afrika.

Eg liker tanken og det litt samfunnskritiske som ligg bak. Plottet er eigentleg veldig spennande på fleire måtar. For det første må ein spørje om det norske gisselet kjem levande ut. Eg trur fleire av oss har gisselaksjonen i Algerie i fjor framleis friskt i minne og veit at det kan førekomme at det blir tekne gissel. Det førekjem sikkkert oftare enn me trur. Det er ingen realitetsbrist her. I tillegg blir ein jo som lesar nysgjerrig på om gisselet verkeleg kan klare seg. Når det òg kjem fram at saka kan vere knytt til olja blir det ekstra spennande for ein lesar.

Men no, NO, alle dei som ikkje vil ha SPOILARAR midt i fleisen, ikkje scroll nedover. Om nokon les dette høgt for deg, noko som er tvilsamt, hald deg for øyrene om du ikkje vil ha fleire namn hendingar eller andre ting som kan røpe handlinga i boka.

Det første eg reagerer på er Nils Oskar Kristoffersen, den ektstremt blærete forretningsmannen som er nedsylta i gjeld og som lesaren ikkje får ein milligram sympati med ein gong. Er ikkje han veldig stereotypisk? Måten han ikkje bryr seg på og prøver å lure alt og alle er ikkje noko eg synes passar inn i boka. Han er alt for usympatisk og har alt for lite samvit. Hadde dette vore ein samvitsfull familiefar som faktisk brydde seg, men var litt uheldig med investeringane kunne eg ha takla han. For meg er han berre så ektremt ekstraavagant og forferdeleg at ein kan få lyst til å spy av mindre.

Ein har òg Elli i  «stereotypiboksen». Mange meiner at ho er mindre «super» og «overlegen» i denne romanen enn i den første, men eg er ueinig. Det er heller motsatt. Sjølv om ho er god i karate, sjølv om ho er ei god politikvinne, og sjølv om ho har «en viss sans for problemsløsning», er ho ikkje den kvinnelege versjonen av Supermann heller. Ho burde ikkje vere det i alle fall, men forfattaren framstiller ho som ei overmåte flink kvinne på alle måtar. Om ikkje ein gal leigemordar (Les: Croukamp) er etter henne, blir ho bitt av ein slange. Ikkje berre overlever ho eit åtak frå leigemordarane, men på same dag overlever ho eit livsfarleg bitt frå ein Boomslange.

Frå 2005 til 2011 eigde me ein flott australsk terrier. Det vil seie, den var ein veldig flink og grei hund rundt oss, men visse gjester og forbipasserande kunne tru at hunden var gal eller hadde ein hundeform for ADHD. Eg kan røpe at den eigentleg var veldig engsteleg. Hadde Sara vore eit menneske, hadde ho blitt diagnotisert med angst. Alt frå at det ringte på døra til små kattungar fekk henne til å bjeffe høgt eller springe bort med halen mellom beina. Likevel var ho verdas søtaste hund. Grunnen til at eg fortel dette, er Ellis hund Zenith. Eg forstår verkeleg den kjærleiken Elli har til hunden sin, men eg undrar meg på om vanlege hundar er så oppvakte. Sjølvsagt trur eg at mange hundar er litt mindre engstelege, litt meir leikne og kanskje litt smartare enn Sara var. Ho forstod ikkje at når me kasta ein pinne skulle ho løpe etter den, og det at leiker var til å leike med, var for henne heilt fjernt. Zenith kunne vore psykolog hadde han vore eit menneske! Ellis hund er akkurat som eigaren sin. Påverknad? Nei, rett og slett berre ein forfattar som har tileigna hunden litt fleire eigenskapar enn vanlege hundar har. Det kan òg vere ein sjuande sans eller noko slikt.

Eystein Hanssen var veldig flink til å skildre relasjonar og personar i den første boka. Særleg relasjonen mellom Elli og mora og saknet til Elli etter faren og søstera. For meg, som allereie har lese De ingen savner er alt i denne boka berre ein dårlegare og falmete kopi av det han skreiv i første boka. Han fortel meir enn han visar, og somme gonger legg han alt for mykje vekt på thai-delen og moras tankar og meiningar om Elli. Mange av de som har lese boka kan synast at eg er keisam og prikkete no, fordi resten av boka er veldig god, men når ein først har byrja å legge merke til noko, kan ein ikkje utelate det, synes eg. Språket er spesielt dårleg når han skrildrar personar og relasjonar i denne boka, og han har brukt nokre klisjéar som ein erfaren bok- og krimlesar kjenner alt for godt til.

Visse styrkar har boka HELDIGVIS! Eg hadde vore lei meg måtte eg ha slakta boka, men eg må ikkje det. Hanssen har sansen for kontrastar. Om det var noko han tenkte på då han skreiv boka veit eg ikkje, men eg merkar meg at det er nokre kontrastar i boka. Til dømes har ein kontrastane mellom moglegheitane og rettane i Noreg og i Uganda, i tillegg til tryggleiken me har her oppe i nord. Skildringa til Hanssen av GFF – God’s Freedoms Fighters – viser berre kor utruleg godt ein kan ha det. Trass i lange sjukehuskøar, stadig fleire potensielle offer for menneskehandel og ei blåblå regjering, har me det godt. Om ein tenkjer på at barnesoldatar verkar i andre land, kan ein prise seg lukkeleg for det me har her. Kan jo forresten seie at i 2012 vart det avdekka nokre tilfelle av menneskehandel med tidelgare barnesoldatar frå blant anna Somalia og Afghanistan. At slike grupper finst er heilt snat, og Hanssen får fram ein ypperleg kontrast mellom det trygge Noreg og det langt meir utrygge Afrika.

Ein annan kontrast er Ellis religion, Buddhismen, som kan seiast å vere human på ein del område, og dei grusamme tinga ho opplever. Hennar oppfatning av røynda, er i sterk motsetning til det andre oppfattar og det som eigentleg er der. Uansett kor frykteleg ein person er, gjer ho alt for å la vere å heve våpenet ein millimeter. Slå i svime, ja, binde ja, men drepe, absolutt ikkje. Korleis passar hennar religion inn i det afrikanske samfunnet me får skildra i boka? Eg elskar denne delen av boka, trass i at eg er langt frå å vere buddhist. Det minner meg litt om nettopp han som grunnla buddhismen, ein indisk prins ved namn Siddharta Gautama. Han var ikkje ute av slottet før han var mange år, og det plutselege møtet med alt det vonde gjorde at han gjekk gjennom ei andeleg krise, og så vart Buddhismen grunnlagt. Paralellen til historia om Elli er der. Ho reiser frå eit Noreg som renn over av pengar og er trygt og godt og kjem til Afrika og får det plutselege møte med elende og fattigdom og barnesoldatar. No går ho ikkje gjennom ei andeleg krise, men ho bruker den humane delen av religionen og prøver å overtyde seg om at uansett kven det er som blir drepen, fortener han eller ho det ikkje. Sjølv då ho drap sonen til Courkamp, eigentleg i sjølvforsvar, trekte ho inn religionen. Det er fantastiske kontrastar, men eg veit ikkje om forfattaren har tenkt på det på den måten.

Litt tilbake til det som svekkar boka, nemleg dei mange namna. Eg måtte verkeleg bruke meir tid enn vanleg på å sortere og prøve å hugse tilbake. Mange gonger teknte eg: «Kven var dette no igjen? Kva er spesielt med dette selskapet?». Eg forstod at eg hadde lese om det tidlegare, men kva det var med det kunne eg ikkje hugse. Det er uansett ikkje det verste med romanen, og hadde han byrja å prøve å friske det opp, kunne det ha kjentes ut som smør på flesk. Alt for mykje kunne det òg blitt, og i ein så kompleks roman som dette er det vanskeleg å finne ein balansegang. Likevel, er det er vanskeleg å skilje Potential Oil, Terra Invetion Group, GFF, Kristoffersen, Moen, Croukamp, Disciple og alle på ambassadane og i UDI og alt anna. Det høyres kanskje ikkje vanskeleg ut, men romanen er fullspekka med namn!

Det er likevel noko her som gjer at eg liker romanen. Det er ikkje kvaliteten, men det at Hanssen skriv med flyt og driv. Han driv handlinga framover, og eg kjenner litt på den at kanskje eg burde ha likt boka mindre på grunn av den språklege og litterære kvaliteten, men Hanssen greier på alle vis å halde meg der. Det er akkurat som om romanen seier: «Sett deg no ned og les vidare!» Og så gjer eg det, eg les vidare, fenga som eg er. Slik er det med visse romanar: Kvaliteten er ikkje god, men lesegleda er det ikkje noko å seie på, sjølv om eg gjerne skulle ynskje at eg kunne vere litt meir immun mot slike bøker.

Sigurdadóttir, Yrsa: De uønskede (Kagge 2014)

Det er ikkje ofte eg les romanar frå Island, og i alle fall ikkje kriminalromanar. Det er ikkje så ofte eg tenkjer på Island i det heile faktisk. Det er ei øy litt vest frå Noreg med fine hestar, geysirar og som snakkar rart – litt gammaldags kanskje? Og så hadde dei økonomisk krise og har same fargane på flaget som Noreg berre i omvendt rekkjefylgje. I tillegg høyrer dei til Norden, jo kan litt, når eg tenkjer meg om. Dei siste åra har det i alle fall blitt tydeleg at dei er glade i å skrive kriminalromanar, til dømes De uønskede. Litt rart, i og med at det skjer svært få drap på Island. Viss ein skal følgje Islands nokså låge drapstal, har krimforfattarane drepe nok folk til langt ut på 3000-talet.

Om De uønskede nødvendigvis kan kallast for krim er nok litt diskutabelt, men det passar inn i ein utvida definisjon av sjangeren. Det er ikkje det at romanen er dårleg, langt i frå, men meir det at alt ikkje er typisk krim. Óðinn, faren til  elleve år gamle Rún og advokat, får i oppdrag å undersøke påstandar om dårlege tilstandar på gutteheimen Krók på Island på 1970-talet. Heimen var for gutar som hadde begått kriminelle handlingar, men som ikkje var gamle nok til å komme i fengsel. Eit dødsfall skjedde på heimen i 1974, det og mykje anna, som endå ikkje er oppklart. Med mange notat og løyndommar frå ho som tidelgare etterforska saka, går Óðinn laust på materialet. Samstundes slit han med merkelege ting som skjer rundt han og tankar rundt eks-konas dødsfall. Var dødsfallet berre tilfeldig, og kan dottera Rún ha sett kva som skjedde.

Nåtidshistoria er flott konstruert. Eit far-dotter-forhold, ein advokat som snoker i gamle saker, eit dødsfall som kan verke mistenkeleg. I tillegg er boka herleg fri frå politi, journalistar, fæle sjefar og uendelege avhøyr. Om ein definerer det som typiske krim-trekk, er denne kriminalromanen ikkje heilt innanfor krimsjangeren, men så kjem mysteriet. Gutane på Krók og hendingane som skjedde der, som kan ha konsekvensar for notida og Óðinn. I fortida følgjer me Aldís som jobbar på Krók. Ho har eit ekstra godt auge til ein av gutane, som er ulik alle dei andre, sjølv om ho antageleg er ein del år eldre. Kva er det med denne guten som gjer at han verker så moden, og kva har han gjort for å kome dit? Alle andre har begått ei form for kriminalitet og har noko på samvitet, og det må vel han òg ha? Kva kan det vere? Etter kvart som alt blir nøsta opp kan ein sjå konturane av noko veldig dramatisk, og det kjem fleire karakterar inn som lesaren så vidt ante at fantes.

Med få unntak, er annankvart kapittel frå 1974 og anankvart kapittel frå notida. Forteljarstemma vekslar mellom Aldís» og Óðinns, og ein får eit godt innblikk i tankane og liva deira. Vanlegvis i slike bøker er det ei av tidene eg føretrekk framfor den andre, til dømes fortida framfor notida. Her «treivst» eg like mykje i både fortida og notida, og det var like mange spørsmål og mysterie uansett. Det var god variasjon, og kvar gong ein lengta etter å få vite meir, gjekk ein enten fram i tid eller tilbake i tid og måtte vente heilt til neste kapittel om notida eller fortida for å forstår kva som skjedde.Det er noko litt Kate Morton-aktig over det, men likevel langt i frå Mortons kjærleiksromanar. Ein kan sjå igjen visse trekk i den historiske utviklinga og personlege vinklinga. Det er noko skremmande og mystisk og fælt over alt. Det som gjer at det likevel skiljer seg til dei grader ut frå Mortons bøker er kvaliteten og spenninga. Sigurdadóttir har eit heilt anna grep om språket enn Morton. Ho er flinkar til å skildre, bruker ikkje klisjéar og har karakterar med meir djubde som er mindre stereotypiske. Språket flyt på ein heilt annan måte, setningane overforklarer heller ikkje og ho viser i staden for å fortelje. Det skapar bilete i hovudet på lesaren. Det er òg ei heilt anna stemning over romanen. Det er veldig dystert og langt frå flotte gods, hemmelege hagar og fintfolk. Det er nesten ei spøkjelsesforteljing til tider i staden for ein kriminalroman.

Som de forstår var eg nøgd med det meste. Likevel, litt langdrygt. Det er ikkje nokon driv dei første sidene, og eg sakna momentet som gjer at ein tenkjer: «MÅ lese vidare!» Kanskje andre ikkje er samde med meg der, men det er ikkje ei bok du set deg ned med i fleire timar heilt oppslukt, diverre. Til det var det alt for lite spenning. Skulle ynskje ho klarte å få til det. Språket er bra, veldig bra. Plottet er bra. Romanen er bra, men meir driv og meir «action». Meir som skjer, DET saknar eg. Blir mykje kontorsitjing. Slutten er derimot heilt super. Her har ho teke med alt som gjer at lesaren verkeleg blir nyfiken på kva hovudpersonen tenkjer på. Alle trådane møtes. Der kunne ho òg ha gjort noko. Røpt litt meir etterkvart og ikkje venta med alt til slutten. Det har noko med å halde på lesaren og ikkje få han til å keie seg.

Eg gir ikkje terningkast, og det skal eg ikkje gjere no heller, men boka ligg høgt på skalaen. Sigurdadóttir har framleis litt å gå på, og det er ikkje favorittromanen min, sjølv om den var god. Eg håpar ho skriv fleire kriminalromanar, kor ho posjonerer trådane ut på ein annan måte og prøver å skape meir spenning og driv i det. Då har ho verkeleg laga det eg vil kalla ein veldig god og velskriven roman!

Ravatn, Agnes: Fugletribunalet (Samlaget 2013)

Tid for andre samlesingsbok, kanskje den eg gleda meg mest til av alle, nemleg Ravatns Fugletribunalet. Den har hausta mange positive lovord, og eg har endå til gode å sjå nokon slakte den. Etter denne bokmeldinga vil det heller ikkje vere annleis. Samlaget har vore heldige når dei har fått henne med på laget. Ho er i frå «mitt» fylke, Rogaland (Riktig nok på «feil» side av Boknafjorden) og gav ut Fugletribubnalet på Samlaget i fjor. Ho debuterte med Veke 53 i 2007.

Hovudpersonen i Fugletribunalet, Allis Hagtorn, forlét alt i livet sitt og flyttar ut på landet og byrjar som hushjelp hos Sigurd Bagge. Planen er at ho skal vere der fram til kona hans kjem tilbake, men det er ei rar stemning på garden, og eigaren oppfører seg merkeleg. Kva er det som har skjedd, og har Bagge noko i mot henne? Allis spør seg desse spørsmåla fleire gonger i løpet av romanen, og hovudhandlinga ligg ikkje i noko actionfylt drama, men heller menneskelege relasjonar og korleis ein møter kvarandre.

Det første som fekk meg til å legge merke til boka var omslaget. Det er rett og slett nydeleg. Fuglane har noko over seg som eg ikkje kan forklare. Det er enkelt, men likevel fylt av meining. Det same er språket. Ho bruker få ord for å seie mykje. Det er null hermeteikn og replikkstrekar med, men dialogane flyt lett og fint, akkurat som resten av boka. Orda rommar mykje, og eg trur det kan vore ein del av planen òg. Legge mykje meining bak orda for å skape steminga og handlinga. Det er heller ikkje dei valdsamme sitata, og eg sat ikkje og noterte for livet for å hugse fine setningar og ord.

Boka er sår og vakker. Den får ein òg til å trekke på smilebandet på mange måtar. Mest av alt er den litt melankolsk. Eg veit ikkje kva som har skjedd, men to bøker med fuglar på omslaget og som er melankolske har blitt nominert til bokbloggarprisen dette året. Er melankolske fuglebøker populære? Noko anna spesielt med romanen er kor godt ho har isolert dei, og lesaren veit ikkje kor ein er. Tid og rom er borte. Det er byen, landet og nærbutikken. Kva by då? Kor på landet? Kva nærbutikk? Lesaren vil få ei kjensle av å bli teken bort frå den reelle verda og til staden kor Allis jobbar for Sigurd. Ho har laga nokre spennande hovudkarakterar med både feil og manglar, men som òg morer lesaren. Eg vart nysgjerrig på kva dei hadde gjort, og bit for bit røper ho kvar det er som gjer at dei har trekt seg tilbake.

Det mest forfriskande med boka? Det var ikkje krim. No har eg lese krim veke etter veke, og eg les krim og skal lese krim. Difor var det forfriskande med ein roman som dette. Nokre synes kanskje at det verker rart at eg skryt så mykje over ei nynorskbok, og kanskje trur mange det er grunnen til at eg skryt av boka? No har eg prøvd å få folkt til å lese nynorskbøker i samband med bokbloggarprisen, men hadde denne vore dårleg hadde eg ikkje skrytt av henne. Likevel handlar det om korleis du meistrer språket. Ravatn meistrar språket. Ho meistrar nynorsk, og det gjer boka bra!

Melander, Jakob: Øyesten (Aschehoug 2014)

Eg held fram på krimperioden min med ein dansk deutforfattar, Jakob Melander, som denne vinteren kom ut med Øyesten på Aschehoug forlag. Kriminalromanar sel godt, men eg trur dessverre romanen kan drukne i det store antalet kriminalromanane som er på markanden. Kanskje omslaget og baksideteksten vil gjere at nokre plukkar den opp, kjøper den og les den. I tillegg er det denne fascinerande seriemordaren.

Dansk krim er det nokre assosierer med Jussi Adler-Olsen og kanskje Erik Valeur etter fjorårets suksess med Det syvende barnet. No har Melander kome opp som eit nytt namn, og all skryt utanpå omslaget av boka er på mange måter riktig. Eg sit igjen med tankar om at dette er ei bok ein bør lese. Det er ein god kriminalroman, men likevel litt lite original. For å ta dykk med frå byrjinga kan eg starte med det første mordet. Lars Winkler, hovudpersonen, i det som skal bli ein trilogi, er ein avdempa versjon av Harry Hole. Han og kollegane finn ei jente myrda med tydelege spor etter fine snitt. I tillegg har mordaren fjerna auga. Det må vere ein ekspert med kirugiske dugleikar.

Det er eit veldig vanleg plott. Den har ikkje noko nytt ved seg. Lars Winkler er ein spennande karakter, men det verkar som om forfattaren prøver å unnskylde åtferda hans, ved å gjere han litt betre enn han eigentleg er. Kvar gong han feiler som far, rettar han det raskt opp igjen. Han ruser seg og drikk alkohol, slik det står i skildringa av han, men det blir ikkje lagt vekt på. Han er rett og slett alt for avdempa, og Harry Hole-sidene kunne vore endå tydeligare skulle han ha blitt ein veldig kjent karakter innan krimverda. Likevel har han sitt og stri med, og lesaren får medkjensle med mannen. Sjefen hos politiet der han jobbar, Ulrik, var tidelgare hans beste venn, men no er han saman med eks-kona til Winkler, noko som gjer at dei har eit dårleg forhold. Dette resulterer òg i at Winkler blir flytta frå hovudsaka i boka til ei valdtektssak. Sjølv om mykje av den eigentlege saka med morda blir følgt gjennom auga til Sanna, vil eg seie at det er negativt at hovudpersonen ikkje er med på det som skal vere «plottet» i boka.

Dette hemmer ikkje boka veldig, for som eg sa får ein sjå mordsaka gjennom ein annan etterforskars auge. Denne etterforskaren og Lars Winkler byrjar òg å få eit godt auge til kvarandre i romanen. Kjærleiksforhold er det flust av, og dotterat il Winkler, Maria, seg òg kjærast, Kristoffer. Kjæresteforhold, far-dotter-forhold og vennskapsforhold er noko av det som sett størst preg på det som skjer på sida av hovudhandlinga. Mordsaka blir òg ein del av privatlivet til Winkler etterkvart.

Ei anna historie, frå andre verdskrig kjem fram i boka. Ei ung kvinne som forelskar seg i ein brite i København under krigen. Forholdet skal, etter det som står bak på boka ha konsekvensar heilt fram til vår tid. Dessverre ser eg ikkje heilt kva som skal vere tilknyttinga til det som skjer i notida i romanen. Det er ei lita til slutt, men korleis påverka dette hendingane i notida? Kanskje de forstår det betre enn meg om de les kriminalromanen, men det er veldig vagt uansett. Kanskje vart det for få sider til at det gjekk å få den skikkelege tilknyttinga mot slutten? Den er på under fire hundre sider, noko som er veldig lite for å løyse to mysterier og i tillegg få inn noko frå fortida.

Eg angrar ikkje på at eg plukka opp boka, og eg skal lese dei to neste bøkene i trilogien. Eg er nysgjerrig på utviklinga av hovudpersonen, og så håpar eg at Melander kan lage ei litt meir originial historie til neste gong. Det er kanskje litt vanskeleg, for alt er på ein måte «teke» av plott, handlingar og karakterar, men det finst vel alltid noko som det ikkje er skriv om frå før? Eg trur at viss han klarer å lage noko meir unikt neste gong, kan romen bli ein stor suksess. Men trass alt, alle kan ikkje vere ein Stieg Larsoon. Han finst det berre ein av.

Boka er leseeksemplar frå Aschehoug

Drapsmannen som vart seriemordar – Fossum, Karin: Carmen Zita og døden (Cappelen Damm 2012) og Hanssen, Eystein: De ingen savner (Vigmostad Bjørke 2010)

Meir og meir no enn før går det seriemordarar laust, ikkje i det reelle livet, men i litteraturen. Kriminalromanar er ikkje berre å blande gift i maten eller drukne lenger. Det held ikkje med eitt lik lenger, og metodane blir meir og meir grusomme. Carmen Zita og døden vart gitt ut på Cappelen Damm i 2012. Boka fekk mykje merksemd blant anna på grunn av offeret. Offeret ja, og ikkje offera. Ein gut på litt over eitt år blir funnen drukna, og foreldra er fortvila. Hovudpersonen i Fossums bøker, Konrad Sejer forstår at det er noko rart med dødsfallet, og han prøver å finne motivet bak og kven som eventuelt har drepe den vesle guten. Er det på grunn av det ektra kromosomet at han har blitt drukna kanskje? De ingen savner av Eystein Hanssen var debutboka hans. Den vart rost opp i skyene, men etterkvart som han skreiv fleire bøker vart det sagt om alle at dei var betre enn forgjengaren. Ei jente blir funnen på ein gravplass i Oslo, og saka blir knytt til prostitusjon. Snart blir det funne fleire jenter som som kan knyttast til same gjerningsperson, og medan dette pågår prøver dei å nøste opp eit omfattande miljø som unytter jenter på det grovaste. To forskjellige romanar, men likevel innanfor sjangeren kriminalroman.

Nettopp denne sjangeren har endra seg ein del dei siste åra, for forfattarane legg stadig meir kreativitet inn i å tolke straffelovens § 233. Å «forvolde en andens død» har gått frå å kvele, drukne, stikke, skyte og forgifte til å dra ut augene, partere, kutte over hovudpulsårene, torturere til offeret ikkje er eit menneske lenger og bruke kjemikalier med pH-verdi lik null. Dei blir funne i verst tenkeleg forfatning og er ofte hjelpelause kvinner eller jenter. Dei har blitt dumpa der etter dei vart drepne. Dei er nakne, forslått og ukjente. Eg veit ikkje om de kjenner det igjen, men det gjer eg. Dette sit me i godstolen og les ein laurdags kveld. Trygt og godt i stova med kaffi eller eit glas vin på sida av oss. Det er slik det har blitt, og plutseleg var kidnapping, bankran og stolne gjenstandar keisamt. «Kor er gørra?» liksom.

Noko anna som går igjen er seriemordaren som er sjuk. Han eller ho har eit forskrudd bilete av røynda på alle måtar. Dei er opptekne av det reine og urørte. Dette er kanskje òg ein av grunnane til at dei fleste offer i kriminallitteraturen er vaska med såpe eller kjemikalier. Ikkje bare er dette eit teikn, men dei har hatt ein dårleg oppvekst, skal hemne nokon i familien og dei trur dei er nokon andre enn den dei er. I tillegg heng dei seg opp i noko som dei bruker når dei straffer ofra sine. I Eystein Hanssens tilfelle er det ekspresjonistisk kunst. Kriminologi er sikkert noko de har høyrt om. Eit fag som prøver å finne ut kvifor nokre blir kriminelle. Dei har forskjellige modellar for å forklare dette, og dei kan igjen delast inn i individmodellen og systemmodellen. Den moralsk-juridisk modell er innanfor individmodellen og seier at alle er ansvarlege for sine eigne handlingar. I tillegg har ein sjukdomsmodellen som ser på den kriminelle som sjuk, og den ligg òg under individmodellen. Systemmodellen går ut på at samfunnet rundt er årsaka, men dette er likevel ein modell ein ikkje straffar etter i det norske rettssystemet. (Det kan vere såkalla «formidlende omstendigheter») Uansett, ein seriemordar i litteraturen i dag er ei blanding av alt dette. Samfunnet svikta og såg ikkje guten eller jenta som sleit. Difor utvikla dei seg til sjuke seriemordarar, som likevel har ansvar for sine eigne handlingar.

Eystein Hanssens bok er, som de nok har oppfatta, nokså etter seriemord-oppskrifta. Likevel, er bøkene gode sit ein klistra, og skal ein ha dårleg samvit for det? Kriminallitteraturen er i det heile ein sjanger som tek for seg dei dårlege sidene ved samfunnet. Ordet tilseier det. Kriminallitteraturen viser eit markabert bilete av verda. Det er akkurat som om ein stiller samfunnet framfor ein spegel og spegelbilete er mykje styggare. Realiteten blir ikkje spegla, men likevel blir den det. Menneskehandel og prostitusjon er eit tema mange bruker, og kanskje mest fordi temaet er aktuelt, problematisk og skapar debatt. Så går det frå prostitusjon til fæle og markabre drap. Men så kan ein spørre seg om kvifor kriminallitteraturen er så valdeleg og kvifor alt handlar om seriemord? Sel det betre? Karin Fossums bok vart selt i hopetal utan seriemordar.

Poenget mitt er at god kriminallitteratur trenger ikkje å innehalde ein seriemordar. Det trener ikkje ein gong å innehalde drap eller mord. Nokre forfattarar meistrar seriemordkriminalromanar, medan andre gjer ikkje. Dette er ikkje ei oppfordring om at ein ikkje skal lese kriminallitteratur om seriemord, men meir om å sjå litt lengre. Prøve seg på andre bøker. Det finst så mykje bra litteratur der ute, men så er det seriemordaren som går igjen i dei mest populære, kanskje òg fordi mange populære forfattarar hiv seg på trenden. I forhold til bøkene eg tok med meg her, må eg seie at begge er gode. Eystein Hanssens roman er godt skriven, har god flyt og spenning frå første stund. Det same har Fossums. Begge har interessante hovudpersonar som driv handlinga framover. Ellie spesielt er ein karakter eg gjerne vil sjå meir til.

Rohde, Hanne Kristin: Mørke hjerter (Kagge 2014)

Første tanke då eg opna boka: Har forfattaren sendt inn førsteutkastet? Den var nok litt frekk, men for å byrje med byrjinga, og rett på, kan eg berre seie at første del av boka kan oppsummerast rotete og uoversiktleg. Den hemmes av dårlege skildringar, eit tempo som lesaren ikkje kan følgje med på og dårleg språk. Hanne Kristin Rohde er heile Noregs politikjendis, og i kriminalromandebuten hennar har ho overlatt ansvaret for avdelinga for Volds- og seksualforbrytelser til Wilma, hovudperosnen i romanen.

Wilma er gift med Ole og mor til to gutar. Familielivet får litt plass i romanen, men langt frå like stor plass som jobben. Som mange andre kriminalheltinner står ho ovanfor ein interpersonleg rollekonflikt. Familien vil ha henne heime, medan kollegane vil ha henne på jobb. Presset blir stort, og midt oppi det heile greier Rohde å legge inn «budsjettkrise» i politiet og ein visepolitimeister som ikkje forstår ein dritt. Det ho står midt oppi er tre drap og fleire valdtekter i Oslo, og alt tyder på t det kan vere knytt til menneskehandel. Eit nokså klassisk plott vil eg seie, og ein smule uoriginalt? Måten forfattaren legg det opp på er i alle fall ikkje særleg uvanleg, og eg synes eg kjenner masse igjen.

For nokre veker sidan var eg på såkalla bokbad på Sølvberget. To islandske forfattarar, Jón Óttar Ólafsson og Yrsa Sigurdadóttir, og ein norsk forfattar, Hanne Krirstin Rohde var med. Der fortalte Rohde ein del om hennar tankar rundt boka. Blant anna sa ho at det som skjer i boka er ikkje noko som har skjedd i røynda. Ho bruker ikkje saker ho har vore med på å løyse i romanen sin. Noko anna ville eg heller ikkje ha venta av ein seriøs og profilert jurist som Rohde. Ho sa òg at boka var som eit kinderegg. Det er tre ulike sider ved den: Sjølve saka om menneskehandel, om det å jobbe som leiar i politiet og litt kritikk til politikarane. Eg må forsåvidt seie at dette har ho klart, men eg synes at noko kunne vore tona meir ned. Sjølve saka kom ikkje så godt fram, og det vart veldig mykje fokus på budsjett, dumme sjefar og administrative problem. Om det ikkje sa stopp i prova, var det alltid noko med pengar eller sjefane som stoppa vidare etterforsking. Eller sagt på ein annan måte, dei har alltid nye bevis og etterforskinga flyt fint. Utan pengeproblem hadde det nærast ikkje vore nokre vanskar i saka. Det gjer det veldig stilleståande.

Rohde nemnar òg at ho ikkje overdriver når ho legg så mange valdtekter og drap inn i ein kriminalroman. Kvardagen i Oslo er verre. For meg, som berre kjenner Oslo som Karl Johan kan dette vere ein rar tanke, men eg trur det så gjerne. Det er berre det at når du er så langt borte frå det, så er det ikkje slik du tenkjer på. Akkurat som drapssaker i det verkeleg Oslo er litt fjernt for meg, er òg drapssakene i denne boka veldig fjerne. Det var vanskeleg å følgje med og lite oversiktleg. Likevel er Wilma ein framragande etterforskar som det er lett å bli glad i. Lesaren vil støtte henne i kampen mot drapsmannen og Tone Bylien, den «fryktelege» visepolitimeistaren.

Første setning i innlegget, Har forfattaren sendt inn førsteutkastet?, var som eg skreiv litt frekk. For boka har sine gode delar. I tillegg var prologen nervepirrande og bra. Hadde ho berre haldt den gode skrivinga frå prologen gjennom heile boka, hadde eg vore veldig nøgd. Då hadde jo alt vore vel og bra, men resten av boka er ikkje vel og bra. Den er treig og heng seg alt for mykje opp i byråkrati. Uansett, Wilma er ein spanande karakter. Rohde fortalte i Stavanger at ho ville at karakteren skulle vere eit vanleg menneske. Veldig mange hovudkarakterar har rusproblem, farlege sjukdommar, eit tusentals fiendar og store kjæreste- og ekteskapsproblem. Det har ikkje Wilma, i alle fall ikkje rusproblem. Ekteskapsproblem, nja?Boka teg seg opp etter kvart. Byråkratiproblema blir litt nedtona, heldigvis, og saka kjem meir i fokus. Vanlegvis ville eg sagt at politiromanar bør vere realistiske, men no har eg funne ut at for realistiske er òg ei felle. Spenninga ligg mykje i det etterforskingsarbeidet som er på grensa til å vere urealistisk. Sjølv om Rohde skildrer politimiljøet bra, kan likevel lesaren synes det blir for lite action og for lite aha-opplevingar.

Boka er ikkje berre ein fiasko, den er sånn middels. Rohde har eit utkast til ein ny roman om Wilma heime, og eg kjem truleg til å lese den, om ikkje anna for å sjå om ho har gjort det betre. Mykje verre enn dette bør ho ikkje gjere det for at det skal bli for dårleg.

Boka er leseeksemplar frå Kagge Forlag.