Yndestad, Monika N: Gapestokk (Vigmostad og Bjørke 2014)

Fyllekøyring er eit av dagens store samfunnsproblem. Ein trur at det køyrer mellom 10.000 og 15.000 på norske vegar kvar dag i ruspåverka tilstand, og har føraren ein alkoholkonsentrasjon på meir enn 0.5 promille aukar risikoen for å bli drepen 900 gonger. Difor er det høgst aktuelt og i tillegg bra at ein forfattar som Yndestad, som det har vore retta store forventningar mot, tek opp temaet i den nye boka si, Gapestokk. Yndestad slo igjennom i 2012 med Jentene fra balletten, og no i 2014 kom den andre boka hennar om journalisten Alice Bratt ut.

I 1985 døyr Alices veninner under ein klassetur. Dødsårsaka er ei bussulukke. Bussulukka er forårsaka av ein traktorførar i promillerus. Alice overlevde, og 25 år etterpå skriv ho reportasjen som skal ta ei oppgjer med promillekøyring, ikkje berre i BA (Bergensavisen), men òg med seg sjølv og promillekøyraren. Etter reportasjen vinn ho og fotografen hennar Gullparaplyen for årets beste reportasje. Trygg Trafikk bruker bilete av henne og dei døde veninnene i ein kampanje. Bratt blir ansiktet ein bruker for å vise tragediane som kan følgje med fyllekøyring.

Så skjer det utenkjelege…

Bratt blir funnen i promillerus i sin eigen bil. Ho er så langt borte at dei vurderer om ho må på legevakta, og ho klarer ikkje å blåse. «Du av alle!» er avisoverskrifta i BA dagen etterpå. Ja, ho av alle. Protagonisten i romanen som skal vere den store helten for lesaren. Eg trur eigentleg ikkje eg treng å seie at denne rusen ikkje var sjølvskulda. Ein kvar lesar forstår, når dei les bakpå boka og høyrer plottet, og særleg sidan det er ein kriminalroman, at ein eller annan person har plassert protagonisten der. Karakterane i boka gjer det ikkje, noko som ikkje er merkeleg. Dei veit jo ikkje at dei er ein del av ei kriminell setting. Her kjem skilnaden på «sikta for» og «mistenkt for» godt fram. Alle oppfører seg som om Bratt er sikta for promillekøyring. Tenk at ho av alle gjorde det. Kjente dei henne ikkje? I tillegg såg dei nok på det som usannsynleg at nokon skulle plassere henne der. Det trur eg dei fleste ville gjort. Eg òg, som lesar av boka tenkte: Kvifor bry seg med noko slikt? Skal ein ta nokon av dage, kvifor ikkje berre gjere det litt enklare?» Men det er litteratur, det er ikkje den verkelege verda, og i litteraturverda er det fult av forskrudde og sprø gjerningspersonar som tenkjer: «Kvifor gjere det enkelt når du kan gjere det vanskeleg?»

Alle har skrytt over at denne boka var sååååå mykje betre enn Jentene fra balletten. Gapestokk skulle verkeleg vise at Yndestad hadde teke eit nytt stort steg inn i kriminallitterature. Det har ho òg. Denne er endå meir krimaktig, og det var kanskje det som svekka boka litt. Inn i kriminallitteraturen saman med alle andre som skriv om sjuke gjerningspersonar. Originaliteten er borte! Det eg elska med førre roman var nettopp det at det var krim, men ikkje vanleg krim. Eg hadde aldri lese noko liknande! Denne boka er lik fleire andre eg har lese, og særleg minna den meg på Ulykkesfuglen av Camilla Läckberg. Ulykkesfuglen er nok endå meir krimaktig enn denne, men den òg handlar om personar som set seg bak rattet rusa og køyrer, utan at dei er skuld i det sjølv. Eg hadde håpa at Yndestad skulle ta eit langt steg inn i kriminallitterature og endå eit lite steg bort frå dei vanlege krimhistoriane og kome med noko originalt. I staden tek ho eit steg inn i rekka av forfattarar med «vanlege» plott.

Likevel er det ein stad ho scorer høgt, og det er språket. Ikkje berre skildrar ho bra og fører handlinga fram på ein god og truverdig måte, men ho er veldig medviten. Eg skreiv om det sist gong òg, men ho har den typiske -en-endinga me finn i Bergens-området. Jenten. Ho viser kor ho kjem i frå og kor handlinga finn stad gjennom språket, sjølv om ho skriv prikkfritt bokmål. Eg er imponert! Til vanleg kan eg vere nøgd, men kanskje litt avmålt, og av og til slaktar eg språket fullstendig. I ein roman eg las no nettopp, som eg ikkje har meldt endå, var ordet «stabilere» brukt. «Døren var stabilere enn de trodde.» Jo, då, der var den språkopplevinga i ein elles god roman øydelagt. Ein skriv rett og slett berre ikkje «stabilere»! Uansett, det er ikkje hovudpoenget i Gapestokk, og bortsett frå eitt lite ord kor bokstavane var stokka om kunne språkperfeksjonisten bak dette innlegget ikkje finne nokon feil.

Alt i alt ei heilt grei bok, men eg har lese betre.

 

Hanssen, Eystein: Giftstrøm (Vigmostad og Bjørke 2011)

Av frykt for at nokon skal komme til å slå meg helselaus, vil eg byrje med å seie at det kjem til å vere spoilarar i innlegget. Obs, obs! Eg veit nokre hatar spoilarar, men av og til trenger ei grundig, lang og kanskje reflektert bokmelding ein spoilar eller ti, så hald dykk fast. Uansett, de kan lese dei første avsnitta, så skal eg seie frå når spoilarane kjem. Då seier vi det slik! Me kan ha ein stilletiande avtale om at eg seier frå når me kjem så langt at det byrjar å bli farleg for alle krimelskarar, som ikkje har opna boka, å lese vidare.

Eystein Hanssens andre bok er akkurat som den første, fullstappa med spenning, og kanskje til og med litt for mykje. Det er ikkje det at eg er ei pyse. Eg kan lese kva bok det skal vere seint på kvelden og legge meg til for å sove rett etterpå utan å dvele ved dei grufulle detaljane. Om det er ein bra eller dårleg eigenskap veit eg ikkje, men eg vel å tru det er bra å ikkje få mareritt av bøker.

Giftstrøm har hausta gode bokmeldingar i aust og vest, og dei fleste synes boka er heilt mega-super-duper-kjempebra, for å bruke litt store ord. Han har laga ein typisk organisert-kriminalitet-roman, kor det rike Noreg og det fattige og krigsherja Afrika er store kontrastar, Politiet i Oslo fangar ei gruppe frå Uganda i Oslo og siktar dei for våpen- og narkotika»bestittelse» (Åå, det må då kunne gå an å ha eit godt nynorsk ord for «besittelse»). Den «supre», «tøffe», «snille», «smarte» og ikkje minst «flinke» politidama Elli blir interessert i den eine guten og bestemmer seg for å avhøyre han nærare. Gjennom avhøyra kjem det fram bindingar mellom Noreg og Uganda, og det blir avdekka at eit norsk gissel er teken til fange av ei geriljagruppe i Afrika.

Eg liker tanken og det litt samfunnskritiske som ligg bak. Plottet er eigentleg veldig spennande på fleire måtar. For det første må ein spørje om det norske gisselet kjem levande ut. Eg trur fleire av oss har gisselaksjonen i Algerie i fjor framleis friskt i minne og veit at det kan førekomme at det blir tekne gissel. Det førekjem sikkkert oftare enn me trur. Det er ingen realitetsbrist her. I tillegg blir ein jo som lesar nysgjerrig på om gisselet verkeleg kan klare seg. Når det òg kjem fram at saka kan vere knytt til olja blir det ekstra spennande for ein lesar.

Men no, NO, alle dei som ikkje vil ha SPOILARAR midt i fleisen, ikkje scroll nedover. Om nokon les dette høgt for deg, noko som er tvilsamt, hald deg for øyrene om du ikkje vil ha fleire namn hendingar eller andre ting som kan røpe handlinga i boka.

Det første eg reagerer på er Nils Oskar Kristoffersen, den ektstremt blærete forretningsmannen som er nedsylta i gjeld og som lesaren ikkje får ein milligram sympati med ein gong. Er ikkje han veldig stereotypisk? Måten han ikkje bryr seg på og prøver å lure alt og alle er ikkje noko eg synes passar inn i boka. Han er alt for usympatisk og har alt for lite samvit. Hadde dette vore ein samvitsfull familiefar som faktisk brydde seg, men var litt uheldig med investeringane kunne eg ha takla han. For meg er han berre så ektremt ekstraavagant og forferdeleg at ein kan få lyst til å spy av mindre.

Ein har òg Elli i  «stereotypiboksen». Mange meiner at ho er mindre «super» og «overlegen» i denne romanen enn i den første, men eg er ueinig. Det er heller motsatt. Sjølv om ho er god i karate, sjølv om ho er ei god politikvinne, og sjølv om ho har «en viss sans for problemsløsning», er ho ikkje den kvinnelege versjonen av Supermann heller. Ho burde ikkje vere det i alle fall, men forfattaren framstiller ho som ei overmåte flink kvinne på alle måtar. Om ikkje ein gal leigemordar (Les: Croukamp) er etter henne, blir ho bitt av ein slange. Ikkje berre overlever ho eit åtak frå leigemordarane, men på same dag overlever ho eit livsfarleg bitt frå ein Boomslange.

Frå 2005 til 2011 eigde me ein flott australsk terrier. Det vil seie, den var ein veldig flink og grei hund rundt oss, men visse gjester og forbipasserande kunne tru at hunden var gal eller hadde ein hundeform for ADHD. Eg kan røpe at den eigentleg var veldig engsteleg. Hadde Sara vore eit menneske, hadde ho blitt diagnotisert med angst. Alt frå at det ringte på døra til små kattungar fekk henne til å bjeffe høgt eller springe bort med halen mellom beina. Likevel var ho verdas søtaste hund. Grunnen til at eg fortel dette, er Ellis hund Zenith. Eg forstår verkeleg den kjærleiken Elli har til hunden sin, men eg undrar meg på om vanlege hundar er så oppvakte. Sjølvsagt trur eg at mange hundar er litt mindre engstelege, litt meir leikne og kanskje litt smartare enn Sara var. Ho forstod ikkje at når me kasta ein pinne skulle ho løpe etter den, og det at leiker var til å leike med, var for henne heilt fjernt. Zenith kunne vore psykolog hadde han vore eit menneske! Ellis hund er akkurat som eigaren sin. Påverknad? Nei, rett og slett berre ein forfattar som har tileigna hunden litt fleire eigenskapar enn vanlege hundar har. Det kan òg vere ein sjuande sans eller noko slikt.

Eystein Hanssen var veldig flink til å skildre relasjonar og personar i den første boka. Særleg relasjonen mellom Elli og mora og saknet til Elli etter faren og søstera. For meg, som allereie har lese De ingen savner er alt i denne boka berre ein dårlegare og falmete kopi av det han skreiv i første boka. Han fortel meir enn han visar, og somme gonger legg han alt for mykje vekt på thai-delen og moras tankar og meiningar om Elli. Mange av de som har lese boka kan synast at eg er keisam og prikkete no, fordi resten av boka er veldig god, men når ein først har byrja å legge merke til noko, kan ein ikkje utelate det, synes eg. Språket er spesielt dårleg når han skrildrar personar og relasjonar i denne boka, og han har brukt nokre klisjéar som ein erfaren bok- og krimlesar kjenner alt for godt til.

Visse styrkar har boka HELDIGVIS! Eg hadde vore lei meg måtte eg ha slakta boka, men eg må ikkje det. Hanssen har sansen for kontrastar. Om det var noko han tenkte på då han skreiv boka veit eg ikkje, men eg merkar meg at det er nokre kontrastar i boka. Til dømes har ein kontrastane mellom moglegheitane og rettane i Noreg og i Uganda, i tillegg til tryggleiken me har her oppe i nord. Skildringa til Hanssen av GFF – God’s Freedoms Fighters – viser berre kor utruleg godt ein kan ha det. Trass i lange sjukehuskøar, stadig fleire potensielle offer for menneskehandel og ei blåblå regjering, har me det godt. Om ein tenkjer på at barnesoldatar verkar i andre land, kan ein prise seg lukkeleg for det me har her. Kan jo forresten seie at i 2012 vart det avdekka nokre tilfelle av menneskehandel med tidelgare barnesoldatar frå blant anna Somalia og Afghanistan. At slike grupper finst er heilt snat, og Hanssen får fram ein ypperleg kontrast mellom det trygge Noreg og det langt meir utrygge Afrika.

Ein annan kontrast er Ellis religion, Buddhismen, som kan seiast å vere human på ein del område, og dei grusamme tinga ho opplever. Hennar oppfatning av røynda, er i sterk motsetning til det andre oppfattar og det som eigentleg er der. Uansett kor frykteleg ein person er, gjer ho alt for å la vere å heve våpenet ein millimeter. Slå i svime, ja, binde ja, men drepe, absolutt ikkje. Korleis passar hennar religion inn i det afrikanske samfunnet me får skildra i boka? Eg elskar denne delen av boka, trass i at eg er langt frå å vere buddhist. Det minner meg litt om nettopp han som grunnla buddhismen, ein indisk prins ved namn Siddharta Gautama. Han var ikkje ute av slottet før han var mange år, og det plutselege møtet med alt det vonde gjorde at han gjekk gjennom ei andeleg krise, og så vart Buddhismen grunnlagt. Paralellen til historia om Elli er der. Ho reiser frå eit Noreg som renn over av pengar og er trygt og godt og kjem til Afrika og får det plutselege møte med elende og fattigdom og barnesoldatar. No går ho ikkje gjennom ei andeleg krise, men ho bruker den humane delen av religionen og prøver å overtyde seg om at uansett kven det er som blir drepen, fortener han eller ho det ikkje. Sjølv då ho drap sonen til Courkamp, eigentleg i sjølvforsvar, trekte ho inn religionen. Det er fantastiske kontrastar, men eg veit ikkje om forfattaren har tenkt på det på den måten.

Litt tilbake til det som svekkar boka, nemleg dei mange namna. Eg måtte verkeleg bruke meir tid enn vanleg på å sortere og prøve å hugse tilbake. Mange gonger teknte eg: «Kven var dette no igjen? Kva er spesielt med dette selskapet?». Eg forstod at eg hadde lese om det tidlegare, men kva det var med det kunne eg ikkje hugse. Det er uansett ikkje det verste med romanen, og hadde han byrja å prøve å friske det opp, kunne det ha kjentes ut som smør på flesk. Alt for mykje kunne det òg blitt, og i ein så kompleks roman som dette er det vanskeleg å finne ein balansegang. Likevel, er det er vanskeleg å skilje Potential Oil, Terra Invetion Group, GFF, Kristoffersen, Moen, Croukamp, Disciple og alle på ambassadane og i UDI og alt anna. Det høyres kanskje ikkje vanskeleg ut, men romanen er fullspekka med namn!

Det er likevel noko her som gjer at eg liker romanen. Det er ikkje kvaliteten, men det at Hanssen skriv med flyt og driv. Han driv handlinga framover, og eg kjenner litt på den at kanskje eg burde ha likt boka mindre på grunn av den språklege og litterære kvaliteten, men Hanssen greier på alle vis å halde meg der. Det er akkurat som om romanen seier: «Sett deg no ned og les vidare!» Og så gjer eg det, eg les vidare, fenga som eg er. Slik er det med visse romanar: Kvaliteten er ikkje god, men lesegleda er det ikkje noko å seie på, sjølv om eg gjerne skulle ynskje at eg kunne vere litt meir immun mot slike bøker.

Drapsmannen som vart seriemordar – Fossum, Karin: Carmen Zita og døden (Cappelen Damm 2012) og Hanssen, Eystein: De ingen savner (Vigmostad Bjørke 2010)

Meir og meir no enn før går det seriemordarar laust, ikkje i det reelle livet, men i litteraturen. Kriminalromanar er ikkje berre å blande gift i maten eller drukne lenger. Det held ikkje med eitt lik lenger, og metodane blir meir og meir grusomme. Carmen Zita og døden vart gitt ut på Cappelen Damm i 2012. Boka fekk mykje merksemd blant anna på grunn av offeret. Offeret ja, og ikkje offera. Ein gut på litt over eitt år blir funnen drukna, og foreldra er fortvila. Hovudpersonen i Fossums bøker, Konrad Sejer forstår at det er noko rart med dødsfallet, og han prøver å finne motivet bak og kven som eventuelt har drepe den vesle guten. Er det på grunn av det ektra kromosomet at han har blitt drukna kanskje? De ingen savner av Eystein Hanssen var debutboka hans. Den vart rost opp i skyene, men etterkvart som han skreiv fleire bøker vart det sagt om alle at dei var betre enn forgjengaren. Ei jente blir funnen på ein gravplass i Oslo, og saka blir knytt til prostitusjon. Snart blir det funne fleire jenter som som kan knyttast til same gjerningsperson, og medan dette pågår prøver dei å nøste opp eit omfattande miljø som unytter jenter på det grovaste. To forskjellige romanar, men likevel innanfor sjangeren kriminalroman.

Nettopp denne sjangeren har endra seg ein del dei siste åra, for forfattarane legg stadig meir kreativitet inn i å tolke straffelovens § 233. Å «forvolde en andens død» har gått frå å kvele, drukne, stikke, skyte og forgifte til å dra ut augene, partere, kutte over hovudpulsårene, torturere til offeret ikkje er eit menneske lenger og bruke kjemikalier med pH-verdi lik null. Dei blir funne i verst tenkeleg forfatning og er ofte hjelpelause kvinner eller jenter. Dei har blitt dumpa der etter dei vart drepne. Dei er nakne, forslått og ukjente. Eg veit ikkje om de kjenner det igjen, men det gjer eg. Dette sit me i godstolen og les ein laurdags kveld. Trygt og godt i stova med kaffi eller eit glas vin på sida av oss. Det er slik det har blitt, og plutseleg var kidnapping, bankran og stolne gjenstandar keisamt. «Kor er gørra?» liksom.

Noko anna som går igjen er seriemordaren som er sjuk. Han eller ho har eit forskrudd bilete av røynda på alle måtar. Dei er opptekne av det reine og urørte. Dette er kanskje òg ein av grunnane til at dei fleste offer i kriminallitteraturen er vaska med såpe eller kjemikalier. Ikkje bare er dette eit teikn, men dei har hatt ein dårleg oppvekst, skal hemne nokon i familien og dei trur dei er nokon andre enn den dei er. I tillegg heng dei seg opp i noko som dei bruker når dei straffer ofra sine. I Eystein Hanssens tilfelle er det ekspresjonistisk kunst. Kriminologi er sikkert noko de har høyrt om. Eit fag som prøver å finne ut kvifor nokre blir kriminelle. Dei har forskjellige modellar for å forklare dette, og dei kan igjen delast inn i individmodellen og systemmodellen. Den moralsk-juridisk modell er innanfor individmodellen og seier at alle er ansvarlege for sine eigne handlingar. I tillegg har ein sjukdomsmodellen som ser på den kriminelle som sjuk, og den ligg òg under individmodellen. Systemmodellen går ut på at samfunnet rundt er årsaka, men dette er likevel ein modell ein ikkje straffar etter i det norske rettssystemet. (Det kan vere såkalla «formidlende omstendigheter») Uansett, ein seriemordar i litteraturen i dag er ei blanding av alt dette. Samfunnet svikta og såg ikkje guten eller jenta som sleit. Difor utvikla dei seg til sjuke seriemordarar, som likevel har ansvar for sine eigne handlingar.

Eystein Hanssens bok er, som de nok har oppfatta, nokså etter seriemord-oppskrifta. Likevel, er bøkene gode sit ein klistra, og skal ein ha dårleg samvit for det? Kriminallitteraturen er i det heile ein sjanger som tek for seg dei dårlege sidene ved samfunnet. Ordet tilseier det. Kriminallitteraturen viser eit markabert bilete av verda. Det er akkurat som om ein stiller samfunnet framfor ein spegel og spegelbilete er mykje styggare. Realiteten blir ikkje spegla, men likevel blir den det. Menneskehandel og prostitusjon er eit tema mange bruker, og kanskje mest fordi temaet er aktuelt, problematisk og skapar debatt. Så går det frå prostitusjon til fæle og markabre drap. Men så kan ein spørre seg om kvifor kriminallitteraturen er så valdeleg og kvifor alt handlar om seriemord? Sel det betre? Karin Fossums bok vart selt i hopetal utan seriemordar.

Poenget mitt er at god kriminallitteratur trenger ikkje å innehalde ein seriemordar. Det trener ikkje ein gong å innehalde drap eller mord. Nokre forfattarar meistrar seriemordkriminalromanar, medan andre gjer ikkje. Dette er ikkje ei oppfordring om at ein ikkje skal lese kriminallitteratur om seriemord, men meir om å sjå litt lengre. Prøve seg på andre bøker. Det finst så mykje bra litteratur der ute, men så er det seriemordaren som går igjen i dei mest populære, kanskje òg fordi mange populære forfattarar hiv seg på trenden. I forhold til bøkene eg tok med meg her, må eg seie at begge er gode. Eystein Hanssens roman er godt skriven, har god flyt og spenning frå første stund. Det same har Fossums. Begge har interessante hovudpersonar som driv handlinga framover. Ellie spesielt er ein karakter eg gjerne vil sjå meir til.

Yndestad, Monika N: Jentene fra balletten (Vigmostad Bjørke 2012)

Ikke alle er tilliten verdig. Noen misbruker den grovt

Desse orda frå omslaget på Monika N. Yndestads bok Jentene fra balletten er noko av det som har sett seg fast hos meg etter at eg las kriminalromanen hennar, som òg er hennar debutroman. Tidlegare journalist i Bergensavisen, Monika N. Yndestad, er for tida aktuell med si andre bok om Alice Bratt, òg ho journalist i Bergensavisen. Gapestokk kom ut på Vigmostad & Bjørke i januar 2014, og har til no fått gode bokmeldingar i fleire aviser og nettaviser. Sidan eg har bestemt meg for å lese tidlegare romanar av nokre av dei som gir ut i år, stod Jentene fra balletten på leselista mi, og endeleg fekk eg lese henne.

Eg trar ho har vore på rommet mitt før, lege på pulten og venta på at eg skulle opne ho og byrje å lese. Det skjedde ikkje. Eg leverte henne tilbake til biblioteket, fordi det var så kort freist og eg ikkje fekk tid. Eg skal innrømme at eg nølte litt, for eg hadde så store forventningar og ville ikkje at dei skulle bli knust. No i januar lånte eg henne igjen og fekk meg til å opne henne og lese. Eg angrar ikkje. Forventningane mine var skyhøge, og eg hadde bestemt meg for at eg skulle lese denne før Gapestokk, ta det i frå riktig kant denne gongen.

Vigmostad & Bjørke har vore heldige når dei har fått Monika N. Yndestad på laget. Ho skriv samfunskritisk, ho skriv aktuelt og ho har ikkje minst eit spennande plott. Mina frå Os er ei heilt vanleg jente. Ho er ein av dei andre ungdommane frå Os. Ho er skuleflink, hyggjeleg, har mange venner og trivst på den lokale ungdomsklubben. Kven skulle trudd at eit sykkevelt ikkje berre skulle føre til skrubbsår og brukken fot, men òg eit velt av tilveret og uslettelege sår på sjela? Ikkje Mina, men kanskje lesaren forstår kva som skjer. Det er litt forutsigbart, og særleg når Alice Bratt byrjar å nøste opp i saker om «Jenter fra balletten». Mina blir ei av dei. «Jentene fra balletten» er tilsynelatande velluka jenter som nesten endrer seg over natta. Dei kjem borti rus, skulkar skulen, og alt det som dei var tidlegare er borte. Borte er smilet, vennene og fritidsaktivitetane, og igjen sit skuggen deira. Kva har skjedd med jentene?

Nei, det er ikkje ein fantasy-roman kor nokon kastar ein formel over jentene og kontrollerer dei, noko eg ikkje trur de trudde heller, men ein skulle trudd det var det som skjedde. Kva får ungdommar til å dette heilt saman, miste livsgnisten og alle framtidsdraumar? Kriminalromanen er, som nemnt, veldig samfunnskritisk. Det som på fint før vart kalla «Sedelighetsforbrytelser», men som no går under det litt lettare namnet «Seksualforbrytelser» er eit av fokusa i romanen. Kva skjer når folk ikkje trur på det du seier? Kva skjer når ein person med tillit trår over ei grense og viser seg å vere eit usselt, sadistisk menneske med meir i tankane enn å hjelpe ungdomsjenter? Yndestad langer ut mot Bergensavisen, politiet og andre tillitspersonar i denne boka. Journalisten Alice Bratt får ikkje dykke ned i saka om «Jentene fra balletten». Politiet handlar ikkje. Ofra er ikkje truverdige. Ingenting går som det skal, og alt bygger opp mot eit fartsfult klimaks på slutten.

Klimakset ja. Det skal vere spennande. Det skal vere nervepirrande. Det skal vere høgdepunktet i boka kor det avgjerande skjer. Likevel skal det òg vere oversiktleg. Det skal ikkje vere for handlingsmetta. Yndestad har teke med alt for mykje. Ikkje berre er det fleire dødsfall, men òg ei kidnapping, ei redning og ei rettssak og ei løysning på gåta. Plutseleg blir alt heilt fullstendig trist og tragisk. Alt skjer på ein gong. Lesaren blir så utruleg metta på triste og tragiske hendingar at det går ut over kvaliteten på avslutninga. I tillegg er romanen veldig forutsigbar. Eg skreiv det over her òg. Ein forstår fort kva som skjer, og kva som er årsaka til at Mina og fleire jenter frå Os blir såkalla «Jenter fra balletten». Mange meiner kanskje det er litt spoilarar i dette innlegget, men eg synes ikkje det, for det er spoilarar i sjølve boka, og det er få overraskingar. Likevel er det driv i boka. Språket flyt fint og inviterer til nye oppdagingar og «openberringar» for lesaren.

Romanen har handling frå Hordaland. Dei fleste nemnte stadene ligg i eller ikkje langt i frå Bergen. Hovudhandlinga er i Os, sør for Bergen. Det er her «Jentene fra balletten» kjem frå. Sjølv har eg aldri vore i Os, men eg kjenner nokre som bur i kommunen. I tillegg er Åsane nemnt, ein bydel i Bergen. Det er berre i byrjinga i samband med ei bussulukke, men grunnen til at eg hengte meg opp i dette, var at einaste gongen eg har vore i Åsane var då eg sat i buss. Me stoppa på busstasjonen der. Likevel har boka fleire kjenneteikn frå Bergen, til dømes at dei konsekvent seier «Jenten». Typisk Bergen-dialekt. Som dei fleste kanskje veit er det ikkje hokjønnssubanstantiv på bergensk. Dei som elles ville vore hokjønn i mange andre dialekter blir her til hankjønn, noko språket ber preg av. Nokre vil kanskje seie at det er ein liten detalj, men som lesar må eg seie at det gav meir nærleik til romanen og staden det foregår på. Eg kunne nærast høyre bergensdialketen inni meg då desse tilfella kom.

Boka tiltalte meg på mange måtar. Temaet var noko eg interesserte meg for, og hovudpersonen var to år yngre enn meg. Alt vart veldig nært. Eg trur òg at romanen vil vere sterk for dei som ikkje er ungdommar, for språket skapar nærleik. Boka er på under fire hundre sider med små kapittel, så ho er lett overkommeleg. Verdt å plukke opp!

Bok: Det henger en engel alene i skogen av Samuel Bjørk (pseudonym)

Det henger en engel alene i skogen av «Samuel Bjørk» er den første boka skrive under pseudonym som har blitt nominert til Bokhandlarprisen. Det er ikkje alltid at Bokhandlerprisen er eit kvalitetsstempel, men å bli nominert til ein pris er heilt klart betre enn å ikkje bli nominert. Det har uansett vore veldig mykje blest rundt denne boka. Eg skal innrømme at eg gleda meg. Researchen rundt pesudonymet, skjedde etter eg las boka.

Boka har fått mange blanda bokmeldingar, og eg har vore heilt i skyene og skikkeleg fenga og hekta. Eg las og las og las og las, og plutseleg var boka ferdig. Det var nesten så eg hadde lyst til å gråte då siste side var lesen, ikkje fordi boka var så grueleg dårleg og eg ikkje var nøgd, men fordi leseopplevinga var over, men STOPP LITT! Leseopplevinga, det var dette med kvaliteten. Korleis var kvaliteten på boka? Var den realistisk? Var karakterane realistiske? Korleis var plottet konstruert? Og ikkje minst, har forfattaren alltid gjort researchleksa si?

Holger Munch, ein skilt far og bestefar og politimann som får ansvaret for ei lita etterforskingsgruppe i Oslo. Mia Krüger, ei psykisk sjuk kvinne som planlegg sin eigen død på ei øy i Trøndelag. Eit lite etterforskingsteam som skal til på ei stor sak. Rett og slett ein kriminalroman som kan høyrast litt vanleg ut. Likevel, plottet er noko av det som kan trekke lesarar, men ikkje dei mest sarte. Ei jente blir funnen hengt i eit hoppetau i skogen med ein dukkekjole på seg og ein sekk med skulebøker på ryggen. Ho skulle ha byrja i første klasse til hausten, men det vart det ikkje noko av. Kan det komme fleire, og kva skjer vidare? Holger Munch flyr opp til Trøndelag for å hente Mia Krüger slik at dei får sett ein stopper for dette, men er Mia Krüger villig til å endra planane og vere med på å løyse oppdraget? Sjølvsagt vil ho det. Eg skriv ikkje dette for å lage ein spoiler (det er kanskje ein spoiler likevel), men fordi det er ganske opplagt for dei fleste av oss at protagonisten i ein kriminalroman vil bli innblanda i mysteriet ein eller annan gong.

Det går ein seriemordar laust på austlandet, og ingen veit kven personen er. Etterforskingsgruppa som skal løyse saka er overraskande lita for ei så stor sak. Eg har ikkje veldig stor greie på politiarbeid, men dei bør bruke litt fleire ressursar på noko slikt. Likevel har der den hensikten at det berre er åtte etterforskarar å forhalde seg til. Lesaren går ikkje i surr, og sjølv om realismen er der, forstår ein kvifor forfattaren har gjort det slik. Det å lage eit lita gruppe gjer lesaren meir «inkludert» og «integrert» i gruppa. Ein kjenner seg meir med i miljøet og gruppa i boka. Uansett er det nokre typiske trekk med desse etterforskarane som aldri forsvinn. Kaffifrikking, røyking, rare og unødvendige kommentarar, og sjølvsagt nokon utan utdanning. Hackaren i gruppa er eigentleg berre hackar, men er likevel på MI6 si liste, og slik får ein inn i politiet på ei så viktig sak. Her òg er det noko med realismen som sviktar. Holger Munch er likevel ein stor forandring frå andre etterforskingsleiarar i andre bøker, sjølv om han har ein sur sjef bak seg. Dei fleste etterforskingsleiarane plar å vere heilt uforståande og stokk dumme, noko Holger Munch ikkje er. Han er varm, inkluderande og ein smule gretten når han ikkje får seg ein røyk. Mikkelson, «sjefen over alle sjefer» i Det henger en engel alene i skogen, lever litt opp til den typiske «krimsjefen.» Han er stokk dum, uforståande og alt for påpasseleg. Men ein annan myte: Ein kan alltid trasse sjefen sin i kriminalromanar. Sjølvsagt kan Munch trasse Mikkelson og køyre sitt eige løp. I bøkene verd ja, «in the real world» nei.

Avsnittet over her går kanskje litt på dårleg researcharbeid. Lite kunnskap om politiet kan vere nummer ein på den lista. Så kjem punkt to. I boka er det òg med ein suspekt kyrkjelyd (menighet) som tvinger dei eldre på ein heim til å gi heile arven til kyrkjelyden. Ein veldig god idé i utgangspunktet, hadde det ikkje vore for at arvelova ikkje tillet det. No kan det vere de sit og tenkjer: «Mai Lene, det er ei bok, ikkje røynda». Ja, det er det, men når dei med kunnskap om politiarbeid klagar på at det er urealistisk i kriminalromanar, må eg få lov til å påpeike det som juridisk sett er urealistisk. Arvelova vernar om livsarvingar. Dei skal ha 2/3 av dødsboet. Det er pliktdelen deira, men pliktdelen er aldri større enn 1 000 000 for ein livsarving. Det betyr at arvelataren har ein fri tredjedel som han eller ho kan bestemme kva skal gå til. Dermed går det ikkje an å gi alt til ein kyrkjelyd. Eg veit at eg høyres ut som ein rettslærenerd no, men rett skal vere rett.

Geir bak bloggen Bokbloggeir laga ei liste i september over «10 krim-myter som kan føre deg ut i elendighet». Slik eg ser det har «Samuel Bjørk» ikkje teke til seg denne lista, utan at det har ført personen «ut i elendighet». Dette er ikkje eit stikk mot Geir si liste, for eg er veldig einig i det han skriv. Det er rett og slett språket i boka og plottet som er så utruleg bra, og langt frå elendeg, at det lullar lesaren inn i ein falsk tryggleik. Desse krim-mytane bryr ikkje lesarane seg noko om, fordi forfattaren har dei der heile tida. Boka er spennande og drivande, og leseopplevinga direkte skummel på ein god måte. Difor er det lett, når du nettopp er ferdig med boka, å berre tenkje: «Wow, heilt supert.» Det gjorde eg. Eg var heilt klar for å setje meg ned og skrive om denne fantastiske, vidunderlege boka, men no når eg har fått boka meir på avstand, har eg eit meir kritisk syn. Boka er ikkje elendeg, men bruker likevel mange klisjéar. Men det er ein grunn for at noko er ein klisjé, og det er at det slår an. Folk liker klisjéar, viss dei ikkje er veldig lette å gjennomskode. Lesarar av kriminalromanar elskar det, berre det er skjult. Klisjéane er skjult bak forfattaren sitt grep om lesaren her.

Eg høyres veldig kritisk ut no. Klisjéar, dårleg research, urealistisk. Boka er god. Den er heilt klart på pluss-sida, på veldig mange måtar. På ein uforklarleg måte er den slik at det går ikkje an å vere berre kritisk etterpå. Eg ser at andre bloggarar òg slit med å setje fingrane på det som er bra med boka. Det er ein haug med ting ein kan seie at er kritikkverdig, men likevel er boka så heilt klart ikkje dårleg. Eg trur kanskje noko har med slutten av boka å gjere. Nokre likte den ikkje, men uansett, den er skummel. Til vanleg i kriminalromanar tenkjer ein: «Helten kjem til slutt fram.» Me berre veit at det kjem til å gå godt, kanskje fordi ein kjenner forfattaren frå før, eller kanskje fordi ein forstår ut frå oppbygginga at det er det det går mot. Her var eg i tvil, og om det gjekk bra eller ikkje vil eg ikkje seie noko om. Du må lese sjølv for å finne det ut.

Bok: Fanget av fortiden av Jeffrey Archer

Jeffrey Archer har sjølv vore bak lås og slå i nokre år, og han veit nok ein del om kva som skjer inni hovudet til Danny Cartwright, når han blir arrestert. Den største skilnaden på dei to mennene er kanskje at Cartwright vart dømt uskuldig, noko som òg er plottet i Archers bok. Ein kveld i 1998 frir han jenta han har vore saman med i mangefaldige år, Beth Wilson. Som dei fleste andre som blir forlova, ville òg Danny og Beth feire den store dagan. Dermed inviterer dei Beths bror, Bernie, til ein lokal pub for å skåle for hendinga.

På puben er det òg fire andre som har ting å feir:. Spencer Craig, Lawrence Davenport, Gerald Payne og Toby Mortimer. Først går alting roleg for seg, men etterkvart utviklar deg seg til ein stor krangel kor ein person blir drepen: Bernie Wilson.

Siden de to andre mennene, som sto ved døren, tydeligvis ikke hadde lyst til å bli med, anntok Beth at kampen ville være over ganske snart- Hun kunne bare se på mens broren hennes ga den andre mannen en uppercut av slik kraft at han nesten ble svimeslått. Mens Bernie ventet på at han skulle komme seg på bena, ropte han til Beth: «Gjør oss en tjeneste og få tak i en taxi. Vi er snart ferdig her og da må vi pigge av litt jævla kvikt.» Beth rettet oppmerksomheten mot Danny for å forvisse seg om at han fikk has på Kødden. Kødden lå langflat med sprikende armer og ben. Oppå seg hadde han Danny, som tydeligvis hadde kontroll.
Hun kastet et siste blikk på dem begge før hun motvillig gjorde som  broren hadde bedt om. Hun løp avsted bortover smuget, og da hun kom ut på gaten, begynte hun å se seg om etter en taxi. Hun behøvde ikke vente i mer enn et par minutter før hun fikk øye på et velkjent, gult skilt som var tent. Beth praiet taxien akkurat idet mannen Bernie hadde felt, stavret forbi henne og forsvant i natten. 
«Hvor skal du da?» spurte sjåføren. 
«Bacon Road i Bow,» sa Beth. «Og to venner av meg kommer hvert øyeblikk,» tilføyde hun og åpnet bakdøren. Sjåføren skikket over skulderen hennes og inn i smuget.«Jeg tror ikke det er taxi de trenger, du,» sa han. «Var de mine venner, ville jeg ringt etter ambulanse.»

Siste setning lovar ikkje godt, og som eg skreiv vart Bernie Wilson drepen. Den som er sikta er Danny, Bernies besteven og snart svogar. Det går mot rettssak, og Alex Redmayne blir Dannys advokat. Danny nektar for at han er skuldig, og mange trur på han. Det gjelder berre å få jurien til å gjere det same. Det er likevel ikkje lett når det er Spencer Craigh, Lawrence Davenport, Toby Mortimer og Gerald Payne som skal vitne, som alle har ein heilt annan bakgrunn er Danny, som er i frå Aust-London. Danny blir dømt av jurien til ei fengselsstraff på 22 år i Storbritannias sikraste fengsel, Belmarsh. Ingen har  klart å rømme frå fengselet – før no.

Alt ligg til rette for ei veldig god bok, sagt med færre ord. Plottet er utspekulert og har eit enromt potensiale, noko forfattaren nyttar nokså godt. Språkleg sett er boka god. Skildringane er korkje kortare eller lengre enn dei skal vere. Akkurat nok detaljar til at ein «kjenner» karakterane. Det beste med skildringane i boka er at ein blir teken med inn i historia. Ein er ikkje berre ei floge på veggen, men ein del av handlinga. Karakterane er nokså truverdige. Dei er ikkje direkte stereotypiar, men det er litt svart kvitt. Likevel har forfatten teke i bruk eit kraftfult verkemiddel: Det å gi karakterane eit motiv. For å gjere ein karakter meir truverdig skal ein forstå motivet til at dei gjer det dei gjer. Til og med motivet til antagonisten skal vere forståeleg, men ikkje framgangsmåten. På den måten kan ein seie at forfattaren på naud og neppe har unngått stereotypiar, men eg kunne tenkt meg eit meir fargerikt karakterutval.

Plottet har eit veldig godt potensiale, og det startar bra. Rettssaka tek opp litt for store delar av boka. For meg, som elskar rettslære og synes alt slikt er interessant gjorde det ikkje mykje å ha med mykje frå rettssakar, men viss ein ser på boka samla sett, går veldig mykje på det rettslege. For mange vil noko vere urforståeleg, og det arveretten er kanskje ikkje det dei fleste vil lese om viss dei skal kose seg. Forfattaren går på eit punkt over streken. I tillegg saknar eg eit klimakspunkt. Eg plar å seie at ei bok skal ha ei kort innleiing som går rett på sak, ein lang hovuddel med eit klimaks til slutt, og ein kort avslutning som skal oppklare såpass mykje at forfattaren blir tilfreds, men ikkje mykje meir. Klimakset hadde forfattaren gløymt. Spenningskurva på slutten var flat. Eg tenkte det kanskje skulle vere noko veldig oppklarande til slutt og at alt ikkje var slik me trudde. Men den gong ei. Alt gjekk straight forward utan noko stor overrasking. Boka fekk meg ikkje til å grøsse eller gråte, og eg tvilar på at andre gjer det heller.

Samla sett ei god bok, som ikkje utnyttjar potensiale, men er god språkleg sett og akkurat unngår stereotypiske karakterar.