DEN PERFEKTE SOMMARBOKA! Eller?

Heile historia bak dette innlegget byrja med at sakna ho her:

Eller kanskje rettare sagt bøkene hennar. Dette er Lisa Jewell, forfattaren bak The Making of US og Before I Met You som eg las i fjor og forfjor. Ho skriv kanskje dei mest klisjéaktige eg har lese. Dei er enkle, lette og kanskje det nokon vil kalle typiske sommarromanar. Kvifor? Du treng ikkje bruke meir enn 1% av hjernen fin for å forstå kva som faktisk skjer. Og eg liker dei. Jo, eg er flau over det, men desse bøkene les eg. Det byrja med at eg sakna bøkene hennar, fordi sommarkjensla kjem berre eg tenkjer på dei. Det er eit eller anna med slike «light»-romanar som hennar som gjer at dei automatisk kvalifiserer seg til å vere sommarbok. Eg forstår det, men likevel forstår eg det ikkje i det heile teke. Kvifor skal Lisa Jewell vere meir kvalifisert enn Jon Fosse til å skrive sommarromanar?

 

Bileta over her irriterer meg. Det er henta frå Gyldendals sommarkatalog og er eit klassisk eksempel på det eg vil fram til i dette innlegget. Bøkene på det første er skrivne av forfattarar som er skrivne retta mot damer. Dei er romantiske, klisjéfulle og er primært retta mot kvinnelege lesarar som er svake for fine omslag. Det er eg òg. Over bøkene står orda «sommerbok, kosebok, strandbok, togbok, pocketbok». Jo, fint det, dette er bøker som rekna for sommaren. På det andre biletet er det kriminalromanar med namn som Horst, Brekke og Forbenius. Orda «Grøssebok, kafébok, veskebok, sofabok, pocketbok» står over desse. Odinsbarn er jo ei ungdomsbok. Likevel, det som irriterer meg mest er fargane og stemninga på bileta. Kvinner skal sitje ute eller på toget og lese Katherine Webb og Herbjørg Wassmo, medan dei mindre romantiske skal sitje inne i torevêr og lese Åsa Larsson. Det var nok litt svart kvitt, men det gir jo inntrykk av at ein kan ikkje lese kriminalromanar på stranda, nei, for dei skal lesast på sofaen i stygt vêr, og så skal du grøsse medan du les. Grøsse inne, kose ute.

Eg ville ikkje anbefale sommarbøker i år, for eg trur ikkje det finst sommarbøker. Det som butikkane, forlaga og fleire andre kallar sommarbøker er retta mot at ein skal ligge på stranda om sommaren, eller kanskje på ei solseng, og lese dameromanar ein ikkje treng å forstå. Ein treng ikkje å forstå fordi alt står rett fram. «Sommarromanar» er retta mot at ingen gidder å bruke hjernen på ferie. Då eg var i Antibes for eitt år sidan hadde eg med meg Rileys Light Behind the Window, Jewells Before I Met You, Lippestads Det vi kan stå for og McDermids The Vanishing Point. Eg kan seie at to av desse fire bøkene hadde aldri vore kvalifisert som sommarbøker. Dei hadde aldri fått ein lapp på seg med «årets sommerbok». Likevel sat eg på solsenga ved bassenget i Antibes og las Lippestads bok. Det var kanskje rundt 4. juli. Meir sommar kan du ikkje få det.

Sommarbøker finst ikkje. Det er ein myte, akkurat som påskekrimen. Det er berre eit bilete me har konstruert av kva som bør lesast i visse feriar, og så blir det marknadsført gjennom desse bileta. Jo, eg saknar Jewell, kanskje fordi det er sommar, men òg fordi det er lenge sidan eg har lese bøkene hennar. Men eg lever fint med å lese Berlin – det 20. århundrets hovedstad av Torgrim Eggen.

Og rett før eg skulle til å publisere innlegget ser eg på Facebook New York-bekjennelser – ÅRETS SOMMERBOK!

Å lese på tysk

Eit av dei første engelske orda eg lærte var sandkasse (sandpit). Det hadde seg slik at slekta fekk besøk frå USA, eg skulle lære meg nokre ord engelsk (fire år gammal), og eg var nok litt vel ambisiøs. Kva heiter ripsbusk på engelsk? Kva heiter gyngestol? Korleis seier me ditt og korleis seier me datt? Eg trur ikkje alle engelsklærarar kunne ha svart, og eg må innrømme at gyngestol og ripsbusk har eg ikkje lært meg sjølv endå. Men sandkasse, det kan eg.

Heldigvis har språklæringa gått litt betre med åra, og no kan eg både skrive, lese og snakke engelsk. Den første boka eg las på engelsk trur eg må ha vore Felicity Learns a Lesson: A School Story. Eg var kanskje 12 år gammal. Nokre år tidlegare hadde eg fått bøkene til fødselsdagen, men det var første gongen eg varkeleg satte med ned og las ei av dei. Eg merka at det var eigentleg ikkje så vanskeleg, og eg fekk med meg samanhengen sjølv om nokre ord var litt uklare. (Det skal no seiast at eg lurte veldig på kva slags teselskap «The Boston Tea Party var…) Likevel såg eg at det gjekk, og eg har etter det merka at det er både givande, gøy og ikkje minst lærerikt å ikkje berre lese bøker på norsk, men òg på engelsk.

Eg jobbar i bokhandel og får ofte spørsmålet om kva bok ein bør lese for å lære seg å lese på engelsk. Mange tenkjer nok på bøker som dei om Felicity (American Girls-serien). Enkle bøker med låg kvalitet, men som kan lære noko. Eg hugsar ikkje bøkene om Felicity, men eg trur ikkje dei var gode. Det var heller ikkje det som gjorde at eg vart betre i engelsk. Spørsmålet eg plar å stille kundane mine er heller: «Er det ei bok du har lese på norsk du likte veldig, veldig godt? Ei som òg er utgjeven på engelsk?» Særleg ungdommar plar då å komme med bøker som Divergent, Dødslekene, Percy Jackson og lyntyven og Harry Potter-serien. Mitt tips er alltid: Les ei bok du likte godt på norsk på engelsk. Kvifor? Jo det er mange grunnar. For det første kjenner du historia og kan klare å henge med. For det andre likte du boka, og då er det meir motiverande enn å sitje med ei lettlestbok. For det tredje lærer du faktisk av det. Om du kan historia kan du konsentrere deg meir om språk og læring enn om du i tillegg må konsentrere deg om historia.

Det har blitt nokre engelske bøker i levetida til denne bloggen òg. Litt Harry Potter, litt Lisa Jewell og litt Val McDermid. Eg er nøgd med det i alle fall. Likevel, det eg endå ikkje har lese på engelsk er ein ekte klassikar. Eg har byrja på Jane Austens Pride and Prejudice, men den var litt for krevjande, og då las eg den heller på norsk. Eg klarte ikkje å fullføre Great Expectations av Charles Dickens, noko eg skal. Eg har lese A Christmas Carol då, men det er kanskje ikkje det vanskelegaste. Det har likevel skjedd eit vendepunkt, og det skjedde i Oslo 23. april 2014 på Ark Egertorget. Eg skulle berre ein svipptur innom for å sjekke om dei hadde En av oss av Åsne Seierstad. Nei, dei hadde ikkje boka der. Eg skulle til å snu meg og gå, og der, rett framfor meg, var det plutseleg eit bord med tekstsamlingar av fleire forfattarar, blant anna Sir Arthur Conan Doyle, Agatha Christie og Jane Austen. Innbunden form med grei skrift, illustrasjonar og fine omslag.

Fem minutt seinare stod eg utanför Ark ca. 80 kroner fattigare, men ein «murstein» rikare. No har eg kome nesten hundre sider inn i Sense and Sensebility av Jane Austen på engelsk. Nei, det er ikkje langt, men det er langt nok, og eg sit ikkje og niles heile tida. Likevel, eg er glad i karakterane og er sikker på at eg kjem til å lese ferdig min første klassikar på engelsk. Og når eg er ferdig har eg framleis Emma og Northanger Abbey i same bindet, nettopp dei bøkene eg ikkje har lese av Austen. Vinn-vinn-litt-tap-situasjon. (Tap av tid og 80 kroner som eg ikkje saknar…) Det som er verkeleg greit med dette bindet er at skrifta ikkje er veldig lita. Ofte får ein slike klassikarar på engelsk i pocket-format, og då er skrifta lita, og det er i tillegg veldig tett mellom linjene. Det beste er å lese slike bøker i innbunde format slik at skrifta blir litt større og mindre tett og det blir lettare å konsentrere seg.

Eg har òg noko anna gåande som eg kalla «prosjekt tysk».  Det er eigentleg litt morosamt, for eg har berre ei kjensle av at Tyskland, Berlin og alt anna som kan vere tysk kjem i ein og same periode. For dei som ikkje har fått det med seg er noko som heiter fotball som føregår i Brasil no. VM faktisk, og det blir jo alltid litt snakk om VM. «Kven heier du på?» I 2010 fann eg ut at eg heia på Tyskland. Det berre vart slik, og etter det har eg heia på dei. Det er ikkje fordi eg har rekna ut sansynet deira for å vinne eller følgt dei så tett, men rett og slett fordi eg liker Tyskland generelt. Jo, så eg heiar på dei. I tillegg såg eg ein serie på tysk no nettopp som heiter Hotel Adlon, som eg trass i alle klisjear, og all elenda som hendte, likte veldig godt. Eg hadde òg bestemt meg for at eg skulle prøve å lese litt tysk denne sommaren, sjølv om eg er ferdig med tysk på skulen. Då eg skulle ha køyretime i Sandnes tok eg med meg Torgrim Eggens bok om Berlin, la den oppi ei veske kjøpt i Berlin (heilt tilfeldig) med namnet på turiststader som Brandenburger Tor, Potsdamer Platz og Charlottenburg. Etter køyretimen reiste eg inn til Sølvberget i Stavanger og lånte Harry Potter under der Feuerkelch og la oppi veska, og woops, litt meir tysk. Ja, eg les på tysk og det går fint. Poenget mitt er, les så blir du god i språk. Ikkje bry deg om alle mine småhistorier som spriter opp (eller ned) innlegget. Men, eg les tysk, og eg liker Tyskland, og eg liker Berlin, og eg liker å lese på engelsk og trur det er lurt å lese på andre språk.

Uansett, for å oppsummere dette alt for lange innlegget om å lese på andre språk enn norsk kan eg seie at tipsa mine er:

• Begynn med ei bok du likte som du har lese på norsk, som du òg kan få tak i på engelsk
• Finn noko i innbundne format, litt stor skrift med litt luft i mellom linjene, om boka er avansert
• Lesing betrar språkforståinga
• Eg håpar du heiar på Tyskland i fotball-VM

 

Ampfelman helsar frå Berlin (Bilete teke i Berlin i september)

The Hunger Games (Suzanne Collins) – samfunnskritikk og ein del sjølvransaking

Les Mai Lene romanar om vampyrar, demonar, gudar og halvgudar, trollmenn, hekser og overnaturlege fenomen som berre er eit resultat av nokre fantasifulle menneske som har hatt eit sterkt ynskje om å få det ned på papiret? Nei, jo, kanskje. Eg har bevega meg inn i noko som kan verke som litt ukjent terreng. Nokre av dykk har kanskje fått med seg at eg nemner Harry Potter i ny og ne, rett og slett fordi Harry Potter er den beste serien eg har lese. Klisjé, men jo, eg må innrømme at eg liker serien. Dei som har følgt bloggen lenge veit òg at eg har lese Alyson Noëls serie om The Immortals, som eg endå ikkje har fullført, fordi det eigentleg berre er søppel. Eg har lese Twilight, og eg er ikkje stolt over at eg framleis kan sitje og sjå filmane. Å lese bøkene om igjen er fy fy. Om det er noko som ikkje er god litteratur er det Twilight. Det er ein ting som er positivt ved mi fantasy-lesing, og det er at eg alltid nøler før eg byrjar på ein serie. Eg venter i fleire år, og det gir veldig gode resultat. Romanane er ledige på biblioteket, særleg på engelsk, fordi dei er ikkje såååå populære lenger. Eg slepp å gå rundt å vente i ei æve på at romanane skal komme ut. Eg slepp å kapplese med alle andre som vil vere først til å fortelje frå boka. Jo, det er greit, men kanskje litt ugreit. Eg må innrømme at The Hunger Games har fått meg til å bryte ein av reglane mine. «Aldri sjå ein film før du har lese boka!» Eg har gjort det. Skrekk og gru, det er faktisk sant, men det beste er at eg korkje er skuffa over filmen eller romanen, og eg lever heilt fint med det.

For at de skal hoppe over det de ikkje vil lese av dette som sikkert blir eit langt innlegg, har eg laga litt overskrifter. Då er det lettare å sile ut.

 

Handlinga…

Eg trar dei fleste av dykk veit handlinga. Katniss Everdeen lever i distrikt 12, det fattigaste distriktet i landet Panem, kor ho frivillig tek plassen til litlesøstera, Prim, i Dødslekene, eller The Hunger Games. Ein gut og ei jente frå kvart av dei tolv distrikta blir plukka ut og førebudd til å kjeme på ein arnea. Berre ein person kjem igjen.

May the odds be ever in your favor

 

Parallellar…

Eg veit ikkje om de har høyrt om gladiatorkampane i romartida. Det liknar nokså mykje. Gladiatorkampane var for mange rein underhaldning. Vanlege innbyggjarar i romarriket kunne komme og sjå på menn som kjempa, enten mot dyr eller mot ein annan person. Den største skilnaden mellom dette og The Hunger Games er kanskje at i gladiatorkampar kjempa dei ein mot ein, men på arenaen er det 24 personar som alle kjemper mot kvarandre. Likevel er det forbausande mykje likt. Gladiatorane hadde kanskje ulikt utstyr slik at den eine nesten var dømt til å vinne. På same måte har ein The Career Tributes i The Hunger Games som er trent nettopp for å vinne på arenaen. Òg publikum kunne vere med å bestemme skjebnen til ein gladiator ved å gjere bestemte teikn med tommelen, og sjølv om ein ikkje nødvendigvis var godt utstyrt, kunne ein vinne på grunn publikum. Det hendte ofte fordi det var dyrt å trene opp nye. Publikum i The Hunger Games sponser gjerne deltakarane dei har tru på, ikkje berre på grunn av styrke og kunnskap, men òg på grunn av personlegdom. Ein må ikkje berre overleve, men òg overleve på ein måte som gjer deg godt likt. Kan òg tilføye at gladiatorane ofte var kriminelle, medan nokre få var frivillege. Mange parallellar altså til romanane.

Historia er òg bygga på gresk mytologi. Som straff for tidlegare handlinga måtter Athen kvart år ofre sju gutar og sju jenter til Minotauros i ein labyrint. Minotauros er eit vesen som er halvt menneske og halvt okse. Den som til slutt drepte vesenet heiter Thesevs. Det var kong Minos som stod bak dette. Synes det er veldig interessant korleis ho har henta fram idear frå gresk mytologi og historie frå romartida, og ikkje berre det, men òg frå reality-show på TV. Bak i romanen eg las skreiv ho at ho var trøyt og surfa mellom ulike kanalar. På ein var det ungdommar som konkurrerte mot kvarandre for å få pengar. På ein annan var det ungdom i krig som kjempa for livet. Sidan ho var trøyt blanda ho det saman, og det vart ideen til serien. Folk som ser på TV eller på toget og berre plutseleg kjem på seriar (*kremt*, Collins, Rowling) imponerer meg.

 

Samfunnskritikk…

Eg bur ikkje Oslo, og takk for det. Likevel har eg alltid ei kjensle av at «alt» skjer i Oslo, «alt» er i Oslo og ein «må» til Oslo for å oppleve verkeleg store ting. Capitol har alt, og der skjer det meste i landet Panem. Panem var tidlegare Nord-Amerika og Capitol ligg ved Rocky Mountains med tolv disitrikt rundt seg. Eg bur vel kanskje i eit distrikt i Noreg sidan eg bur på Jæren. Likevel trur eg ikkje at eg kan kjenne meg igjen i den håplaus situasjonen mange kjenner på i distrikta i The Hunger Games. Eg trur Capitol og distrikta er eit bilete på noko anna. Dei fleste folka i Panem bur nemleg i distrikta og ikkje i Capitol. I Capitol bur dei rike og velståande som har råd til å sponse døande ungdommar på ein arena, og på toppen av alt ser dei på det som underhaldning.

Mange av distrikta er fattige, og i alle fall Distirkt 12 kor Katniss høyrer heime. Det er snakk om å få ekstra «lodd» når dei vel ut deltakarane i The Hunger Games for å få meir mat. Det er snakk om å bryte loven om å ikkje gå utfor gjerdet, for å faktisk ha mat. Har ein ikkje ein person som verkeleg arbeider for mat på bordet, er det vanskeleg. Det viser historia til Katniss, Prim og mora. I forhold til Capitol som lever i overflod har Distrikt 12 ingenting. Har eg som bur på Jæren ingenting? Nei! Eg lever i overflod. Eg trur at den vestlege verda, og no er eg i vår verd, må «ta ansvaret» for å vere Capitol. Det smerter, men det er slik det er. Me har alt og mykje meir. Me trenger ikkje å tenkje på at maten er for dyr eller at me ikkje har klede nok til å varme kroppen. I tillegg har me kanskje blitt veldig likegyldige i forhold til andre. «Å, døyr det folk i den Sentra-Afrikanske republikk?» Kan òg seie at oljefondet til Noreg er ikkje heilt reint om ein tenkjer på dotterselskap og våpen. Flesteparten av personane i Panem svelt og har det heilt grusomt. Ein stor del av verdas befolkning svelt òg Eg skal ikkje legge skjul på at talet på barn som døyr går ned eller at det faktisk er mykje positivt som skjer. Likevel må ein berre sjå at romanen viser den ignoransen vestlege ber med seg. Me sit og les serien og tenkjer: «Capitol er berre for forferdelege og horrible». Og så er det oss.

Kanskje eg overtolkar, men det krev nok litt sjølvransaking å lese desse romanane om ein verkeleg går under huda på dei og ikkje berre les dei som underhaldning. Dei som les denne bloggen veit at ikkje berre ser på romanar som underhaldning og rett og slett må gå nærare inn på det som skjer, så eg kan ikkje ignorere samfunnskritikk eller det som kunne ha vore det.

Underhaldning ja. Kor mange gonger kjente eg tårene komme då nokon vart drepen i areanen? Kva tenkte eg då eg las om The Hunger Games? Eg tenkte «go Katniss!». Det er kanskje ikkje så gale, men likevel. Eg sit og les om folk som blir drepne – barn – utan å lee på eit augelokk. Det er berre ein roman. Likevel burde det kanskje gripe meg litt meir det som skjer. Det er noko verkeleg kaldt over det å sitje og lese om ungdommar som slakta ned og kalle det underhaldning.

 

Meining?

Jo, eg likte romanen, trass all sjølvransaking, dårleg samvit og urovekkande parallellar. Eg likte fantasyromanen, trass i at eg ikkje liker fantasy. Jo, kanskje eg gjer det. Eg trur de treng ei forklaring på det med å like og ikkje like denne sjangeren, og den kan de få frå Bjørg her, for eg òg har det slik.

Kjelder

Wikipedia, Gladiatorkampene, 20. november 2013, http://no.wikipedia.org/wiki/Gladiatorkampene Lese 02. juni 2013

Wikipedia, The Hunger Games Trilogy, 31. mai 2014, http://en.wikipedia.org/wiki/The_Hunger_Games_trilogy Lese 02. juni 2014