Yndestad, Monika N: Jentene fra balletten (Vigmostad Bjørke 2012)

Ikke alle er tilliten verdig. Noen misbruker den grovt

Desse orda frå omslaget på Monika N. Yndestads bok Jentene fra balletten er noko av det som har sett seg fast hos meg etter at eg las kriminalromanen hennar, som òg er hennar debutroman. Tidlegare journalist i Bergensavisen, Monika N. Yndestad, er for tida aktuell med si andre bok om Alice Bratt, òg ho journalist i Bergensavisen. Gapestokk kom ut på Vigmostad & Bjørke i januar 2014, og har til no fått gode bokmeldingar i fleire aviser og nettaviser. Sidan eg har bestemt meg for å lese tidlegare romanar av nokre av dei som gir ut i år, stod Jentene fra balletten på leselista mi, og endeleg fekk eg lese henne.

Eg trar ho har vore på rommet mitt før, lege på pulten og venta på at eg skulle opne ho og byrje å lese. Det skjedde ikkje. Eg leverte henne tilbake til biblioteket, fordi det var så kort freist og eg ikkje fekk tid. Eg skal innrømme at eg nølte litt, for eg hadde så store forventningar og ville ikkje at dei skulle bli knust. No i januar lånte eg henne igjen og fekk meg til å opne henne og lese. Eg angrar ikkje. Forventningane mine var skyhøge, og eg hadde bestemt meg for at eg skulle lese denne før Gapestokk, ta det i frå riktig kant denne gongen.

Vigmostad & Bjørke har vore heldige når dei har fått Monika N. Yndestad på laget. Ho skriv samfunskritisk, ho skriv aktuelt og ho har ikkje minst eit spennande plott. Mina frå Os er ei heilt vanleg jente. Ho er ein av dei andre ungdommane frå Os. Ho er skuleflink, hyggjeleg, har mange venner og trivst på den lokale ungdomsklubben. Kven skulle trudd at eit sykkevelt ikkje berre skulle føre til skrubbsår og brukken fot, men òg eit velt av tilveret og uslettelege sår på sjela? Ikkje Mina, men kanskje lesaren forstår kva som skjer. Det er litt forutsigbart, og særleg når Alice Bratt byrjar å nøste opp i saker om «Jenter fra balletten». Mina blir ei av dei. «Jentene fra balletten» er tilsynelatande velluka jenter som nesten endrer seg over natta. Dei kjem borti rus, skulkar skulen, og alt det som dei var tidlegare er borte. Borte er smilet, vennene og fritidsaktivitetane, og igjen sit skuggen deira. Kva har skjedd med jentene?

Nei, det er ikkje ein fantasy-roman kor nokon kastar ein formel over jentene og kontrollerer dei, noko eg ikkje trur de trudde heller, men ein skulle trudd det var det som skjedde. Kva får ungdommar til å dette heilt saman, miste livsgnisten og alle framtidsdraumar? Kriminalromanen er, som nemnt, veldig samfunnskritisk. Det som på fint før vart kalla «Sedelighetsforbrytelser», men som no går under det litt lettare namnet «Seksualforbrytelser» er eit av fokusa i romanen. Kva skjer når folk ikkje trur på det du seier? Kva skjer når ein person med tillit trår over ei grense og viser seg å vere eit usselt, sadistisk menneske med meir i tankane enn å hjelpe ungdomsjenter? Yndestad langer ut mot Bergensavisen, politiet og andre tillitspersonar i denne boka. Journalisten Alice Bratt får ikkje dykke ned i saka om «Jentene fra balletten». Politiet handlar ikkje. Ofra er ikkje truverdige. Ingenting går som det skal, og alt bygger opp mot eit fartsfult klimaks på slutten.

Klimakset ja. Det skal vere spennande. Det skal vere nervepirrande. Det skal vere høgdepunktet i boka kor det avgjerande skjer. Likevel skal det òg vere oversiktleg. Det skal ikkje vere for handlingsmetta. Yndestad har teke med alt for mykje. Ikkje berre er det fleire dødsfall, men òg ei kidnapping, ei redning og ei rettssak og ei løysning på gåta. Plutseleg blir alt heilt fullstendig trist og tragisk. Alt skjer på ein gong. Lesaren blir så utruleg metta på triste og tragiske hendingar at det går ut over kvaliteten på avslutninga. I tillegg er romanen veldig forutsigbar. Eg skreiv det over her òg. Ein forstår fort kva som skjer, og kva som er årsaka til at Mina og fleire jenter frå Os blir såkalla «Jenter fra balletten». Mange meiner kanskje det er litt spoilarar i dette innlegget, men eg synes ikkje det, for det er spoilarar i sjølve boka, og det er få overraskingar. Likevel er det driv i boka. Språket flyt fint og inviterer til nye oppdagingar og «openberringar» for lesaren.

Romanen har handling frå Hordaland. Dei fleste nemnte stadene ligg i eller ikkje langt i frå Bergen. Hovudhandlinga er i Os, sør for Bergen. Det er her «Jentene fra balletten» kjem frå. Sjølv har eg aldri vore i Os, men eg kjenner nokre som bur i kommunen. I tillegg er Åsane nemnt, ein bydel i Bergen. Det er berre i byrjinga i samband med ei bussulukke, men grunnen til at eg hengte meg opp i dette, var at einaste gongen eg har vore i Åsane var då eg sat i buss. Me stoppa på busstasjonen der. Likevel har boka fleire kjenneteikn frå Bergen, til dømes at dei konsekvent seier «Jenten». Typisk Bergen-dialekt. Som dei fleste kanskje veit er det ikkje hokjønnssubanstantiv på bergensk. Dei som elles ville vore hokjønn i mange andre dialekter blir her til hankjønn, noko språket ber preg av. Nokre vil kanskje seie at det er ein liten detalj, men som lesar må eg seie at det gav meir nærleik til romanen og staden det foregår på. Eg kunne nærast høyre bergensdialketen inni meg då desse tilfella kom.

Boka tiltalte meg på mange måtar. Temaet var noko eg interesserte meg for, og hovudpersonen var to år yngre enn meg. Alt vart veldig nært. Eg trur òg at romanen vil vere sterk for dei som ikkje er ungdommar, for språket skapar nærleik. Boka er på under fire hundre sider med små kapittel, så ho er lett overkommeleg. Verdt å plukke opp!